به گزارش «پایگاه خبری تحلیلی ربیع»؛خشکسالی پاییز به یکی از مهمترین تهدیدهای سالهای اخیر برای امنیت غذایی، پایداری معیشت روستایی و تداوم تولیدات کشاورزی تبدیل شده است. کشاورزی کشور به دلیل اقلیم خشک و نیمهخشک، همواره تا حد زیادی وابسته به بارشهای فصلی بوده، اما جایگاه بارشهای پاییزه در میان فصلهای آبی کشور نقشی حیاتی دارد.
پاییز، فصلی است که آغاز چرخه کشت بسیاری از محصولات دیم و حتی برخی محصولات آبی را تعیین میکند. از این رو، هرگونه کاهش بارش در این فصل مستقیماً بر مقدار، کیفیت و هزینه تولیدات کشاورزی اثر میگذارد.
مهمترین تاثیر خشکسالی پاییز بر کشتهای دیم ظاهر میشود. کشور بخش قابلتوجهی از گندم، جو و محصولاتی مانند نخود و عدس را به شکل دیم تولید میکند. یعنی بدون استفاده از سیستمهای آبیاری و صرفاً وابسته به بارشهای طبیعی. کمبود بارندگی پاییزه باعث میشود بذر در خاک رطوبت کافی برای جوانهزنی نداشته باشد یا دیرتر رشد کند. تاخیر در سبز شدن گیاه، دوره رشد را کوتاه و حساسیت آن به سرما و تنشهای محیطی را بیشتر میکند. نتیجه این فرآیند، کاهش عملکرد دیمزارها، افزایش ریزش محصول و کاهش قابلتوجه تولید است؛ موضوعی که در سالهای خشکسالی شدید، حتی تا بیش از نیمی از حجم تولیدات دیم را تحت تأثیر قرار داده است.
خشکسالی پاییز فقط به کشت دیم محدود نمیماند. بسیاری از محصولات آبی نیز به علت کاهش بارش، با کمبود ذخیره آب در مخازن سدها و سفرههای زیرزمینی مواجه میشوند. کشاورزان برای جبران کمبود بارش مجبورند آبیاری را افزایش دهند، اما با توجه به کاهش منابع آبی، این کار یا امکانپذیر نیست یا هزینههای سنگین بهدنبال دارد.
کاهش تولیدات کشاورزی در اثر خشکسالی پاییز پیامدهای اقتصادی و اجتماعی گستردهای دارد. برای مثال، کمبود محصولاتی مانند گندم یا خوراک دام باعث افزایش قیمت نان، لبنیات و گوشت در بازار میشود. درآمد کشاورزان کاهش مییابد، بدهیها سنگینتر میشود و مهاجرتهای روستایی شدت میگیرد. خشکسالی نهفقط روی تولید، بلکه روی تمام زنجیره ارزش کشاورزی تأثیر میگذارد؛ از تهیه بذر و نهادهها تا بازار و مصرفکننده نهایی.
از منظر مدیریت منابع آب، تکرار خشکسالی پاییز زنگ خطری جدی است. این شرایط نشان میدهد که اتکای بیش از حد به روشهای سنتی کشت و آبیاری، عدم توسعه کشاورزی هوشمند و مصرف بالای آب در برخی محصولات، پایداری تولید را تهدید میکند. در چنین شرایطی، توسعه الگوهای کشت سازگار با کمآبی، استفاده از فناوریهای نوین آبیاری، اصلاح بذرهای مقاوم به خشکی و مدیریت حوضههای آبریز ضرورتی حیاتی دارد.
خشکسالی پاییز تنها یک پدیده طبیعی گذرا نیست؛ بلکه عاملی ساختاری است که اگر مدیریت نشود، میتواند امنیت غذایی کشور، معیشت میلیونها کشاورز و حتی تعادل اجتماعی و اقتصادی را تحت تأثیر قرار دهد. راهحل این چالش ترکیبی است از مدیریت منابع، سیاستگذاری درست، فناوریهای نو و مشارکت جدی کشاورزان.
نجمه کریمیان