به گزارش پایگاه خبری ربیع، هفتم ذیحجه مصادف است با سالروز شهادت حضرت امام محمد باقر”شکافنده علوم” علیه السلام، این شهادت را خدمت همه پیروان امامت و ولایت و علاقمندان به علم و معرفت تسلیت عرض می کنیم و اشاره ای خواهیم داشت به تلاش های فرهنگی آن امام همام.
امام باقر (ع) در دوره ای امامت خویش را آغاز کرد که جامعه اسلامی در وضع فرهنگی نابه سامانی به سر میبرد و عرصه فرهنگی جامعه گرفتار چالش های عمیق عقیدتی و درگیریهای مختلف فقهی میان فرق اسلامی شده بود.
فروکش کردن تنشهای سیاسی پس از واقعه عاشورای سال ۶۱ هجری، همچنین شکست برخی احزاب سیاسی مانند «عبداللّه بن زبیر» سبب یکپارچگی حاکمیت بنی امیه شده بود و ناگزیر، بسیاری از دانشمندان از صحنه سیاسی دور شده بودند و حرکت گسترده ای در زمینه های مختلف علمی با بحث و بررسی درباره مسایل گوناگون آغاز شده بود.
این رویکرد گسترده به مسایل فقهی و بحث و تبادل نظرهای علمی در این برهه و پیدایش مکتب ها و سبک های مختلف علمی پس از مدتها رکود، رونق فراوانی به بازار علم بخشید و به واقع نقش درخشان امام در این دوره در روشن سازی افکار عمومی دانشمندان اسلامی و به ویژه خردورزان شیعه بسیار دارای اهمیت و برتری است.
با ظهور امام باقر(ع)، گام مهم و به سزایی در راستای تبیین آراء شیعه برداشته شد و جنبش تحسین برانگیزی در میان دانشمندان شیعی پدید آمد.در همین دوران و همزمان، خطر افکار آلوده یهود و سیطره نظریات فرقه مرجئه، جبریه، قدریه، غلات و دیگر انحرافات فرهنگی حیات فکری شیعه را با خطر روبه رو کرده بود که به راستی مرجعیت علمی شایسته ای چون امام باقر(ع)، تفکرات خطرناک این فرقه ها را تا حد قابل توجه ی منزوی ساخت.
امام محمد باقر(ع) به منظور مبارزه و مقابله با انحرافات فکری و نجات تشیع از تهاجم گسترده منحرفین و اصلاح شرایط نامساعدی که بر عرصه فرهنگ اسلامی سایه افکنده بود با تلاشی جدّی و گسترده نهضتی بزرگ را در زمینه علم و پیشرفت های آن طراحی کرد که به تأسیس یک دانشگاه بزرگ و برجسته اسلامی انجامید.
امام با برقراری حوزه درس، با کج اندیشی ها، زدودن چالش های علمی، تحکیم مبانی معارف و اصول ناب اسلامی با تکیه بر آیات رهنمونگر قرآن مبارزه کرد و تمام ابواب فقهی و اعتقادی را از دیدگاه قرآن بررسی کرد و به پرورش دانشمندان و فرهیختگان عصر خود و جنبش بزرگ علمی کمر بست؛ به گونه ای که دانشمندان هر گاه میخواستند سخنی در باب علم به میان آورند از زبان امام سخن می گفتند و از خود چیزی مطرح نمی کردند.
ایشان با تکیه بر قرآن، رهبری شیعه و تقویت مبانی پیروی از آن را معرفی میکرد و میکوشید تا امامت را نیز مانند نبوت، امری الهی و مبتنی بر قرآن تبیین کند.
همچنین، امام باقر(ع)، دانشمندان برجستهای را در رشته های گوناگون معارف چون فقه، حدیث، تفسیر و دیگر شاخههای علوم اسلامی تربیت کرد که هر یک وزن های در دانش به شمار میرفتند.
امام با درایت و هوشیاری تمام توانست شکافی را که در گذر سال های متمادی بین قرآن و عترت در باورهای دینی بخش عظیمی از مردم پدید آمده بود، از میان بردارد.
پیش از دوران امامت امام باقر(ع)، خفقان سیاسی به اندازهای بود که در برخی از ادوار انتقال آموزه های ناب اسلامی فقط از طریق دعا و نیایش و یا در قالب آموزش های دینی به چند پیشکار و خدمتگزار که با امام حشر و نشر داشتند، صورت میگرفت.
در این میان، عصر امام باقر(ع) به دلیل وجود شرایط سیاسی خاص اوضاع حاکم، تا اندازه ای به امام اجازه برقراری مجامع علمی داد تا ایشان بتواند استعدادهای نهفته ای را که در جامعه اسلامی وجود داشت تربیت کند؛ با این همه، نباید تصور کرد که امام هیچگونه محدودیتی در این راستا نداشته؛ بلکه با رعایت تقیه و پنهانکاری و عدم برانگیختن حساسیّت دستگاه، این معنا را عملی کرده و با وجود تنگناهای خاص سیاسی و فرهنگی توانست افراد را تربیت کند که هر کدام از عالمان به نام و دارای رتبه ای عالی بودند که بسیاری از بزرگان و فرهیختگان این عصر را میتوان نام برد. پیریزی تدوین حدیث نیز در دوره امامت امام محمد باقر(ع) صورت گرفت و محدثین دست به کار نشر و ثبت احادیث اهل بیت کردند لذا احادیث امام باقر و امام صادق بیشتر از بقیه امامان در دسترس قرار گرفت.
تلاشهای گسترده و عمیق امام باقر(ع) در نشر معارف اسلام ناب، سوق دادن امت به سوی فرهنگ انتظار امام آخرین (عج) از جمله روشنگری های ایشان بود. او در تبیین این فرهنگ بر آن بود تا با روشن کردن زوایای پنهان فرج آل محمد(ص) و پاسخ دادن به پرسشهای گوناگون، غیبت و ظهور او را امری خدادادی و خارج از اختیار معرفی و نیز منتظران را به انتظار ظهور او ترغیب کند. «ام هانی ثقفیهٔ» میگوید: «بامداد، خدمت سرورم محمد بن علی الباقر(ع) رسیدم و گفتم: سرورم! آیهای از کتاب خدا بر دلم خطور کرده و مرا پریشان ساخته و خواب از چشمم در ربوده است. فرمود: بپرس ای امّ هانی.
گفتم: (فَلا اُقسِم بِالخُنَّسِ الجَوار الکُنّسِ) (تکویر: ۱۵ و ۱۶) فرمود: ای امّ هانی، خوب مسئلهای پرسیدی. او مولودی در آخر الزمان است. او مهدی این دودمان است و برای او غیبتی خواهد بود که اقوامی در آن گمراه میشوند و گروهی نیز هدایت مییابند و خوشا بر تو اگر او را دریابی و خوشا به حال کسی که او را دریابد».
خلاصه اینکه بیان ابعاد جهاد فرهنگی امام باقر(ع) نیاز به کتابها دارد که امروز در این شرایط سخت و سنگین تهاجمات دشمن و افراط و تفریط های برخی از گروههای مسلمان از هر دوره ای بیشتر باید الگو قرار گیرد و جهاد فرهنگی عمیق پایه گذاری گردد و الا انحرافت ریشه دوانیده و دین را تهی از مغز خواهد کرد و جامعه بشریت به هلاکت نزدیک خواهد شد.
مظفر حاجیان