به گزارش پایگاه خبری ربیع، به نقل از فارس، «طلب شاه سلام» روزنامه نگار و کارشناس تاجیک ضمن یادداشتی که در اختیار خبرنگار خبرگزاری فارس در دوشنبه قرار داد، بر ضرورت تقویت تعامل و همکاری‌های بین تاجیکستان و ایران در زمینه‌های مختلف تاکید کرد.
در این یادداشت آمده است: اوایل تابستان امسال سردی روابط ایران و تاجیکستان نیز به سر آمد، این سردی که ۴ سال ادامه داشت، با سفر وزیر امور خارجه تاجیکستان به ایران و سفر رئیس جمهور ایران به تاجیکستان خاتمه یافت.
پس از برگزاری نشست سران کنفرانس تعامل و اعتمادسازی در آسیا در ماه ژوئن سال جاری میلادی در «دوشنبه» و ملاقات و گفت‌وگوی روسای جمهور ایران و تاجیکستان در حاشیه آن، دیدارهای مقامات سطوح مختلف ۲ کشور نیز افزایش پیدا کرد.
البته سفرای جدید تاجیکستان و ایران هم فعالیت‌های خود را با تلاش‌های زیادی برای کمک به تغییر وضعیت روابط دنبال کردند.
به عنوان مثال طی هفته‌های اخیر «محمد تقی صابری» سفیر ایران در دوشنبه با وزرای امور خارجه و همچنین معارف و علم تاجیکستان ملاقات کرد و «نظام الدین زاهدی» سفیر تاجیکستان در «تهران» نیز با وزرای راه و شهرسازی، وزیر نیرو، وزیر اقتصاد و دارایی و رئیس اتاق بازرگانی، صنایع، معدن و کشاورزی ایران دیدار و گفت‌وگو کرد.
به نظر می‌رسد که سفیر تاجیکستان در تهران با علاقه مندی بیشتری به دنبال دیدار و مذاکرات با مقامات ایرانی جهت کمک به بهبود روابط در عرصه‌های مختلف به خصوص اقتصادی و تجاری می‌باشد.
در دیدارهای مقامات تاجیک و ایرانی بر ضرورت تقویت و گسترش همکاری‌ها تاکید می‌شود و به نظر می‌رسد بحث مهم بازگرداندن اعتماد در روابط متقابل است به ویژه اینکه روابط ۲ کشور در گذشته با فراز و فرودهایی مواجه بوده است.
پروژه‌های مشترک تاجیکستان و ایران
روابط تاجیکستان و ایران از زمان کسب استقلال تاجیکستان آغاز شد. نخستین هیئت رسمی جمهوری اسلامی در ماه اکتبر سال ۱۹۹۱ میلادی به تاجیکستان سفر کرد که «علی اکبر ولایتی» وزیر خارجه وقت ایران در رأس آن قرار داشت.
در آن زمان از استقلال تاجیکستان فقط حدود یک ماه سپری شده بود و در اول دسامبر همان سال ایران یکی از نخستین کشورهای جهان بود که استقلال و حق حاکمیت ملی تاجیکستان را به رسمیت شناخت و با افتتاح سفارت خود در این کشور اقدام به برقراری روابط دیپلماتیک با دوشنبه کرد.
در آن زمان تاجیکستان به عنوان یک کشور تازه به استقلال رسیده در مرکز رقابت‌های قدرت‌های جهانی، به خصوص روسیه و آمریکا قرار گرفته بود.
افتتاح سفارت ایران به عنوان نخستین نمایندگی سیاسی خارجی در تاجیکستان حتی روسیه را هم نگران کرده بود زیرا روسیه با وجود فروپاشی شوروی علاقه مند نبود تا نفوذ خود در جمهوری‌های آسیای مرکزی را از دست دهد.
از سوی دیگر بین گروه‌های سیاسی تاجیکستان اختلاف بروز کرد و همچنین مسیر حرکت دولت تازه به استقلال رسیده این کشور نیز مشخص نبود.
در آخر سال ۱۹۹۱ مراسم تحلیف رئیس جمهور تاجیکستان برگزار و همچنین رئیس شورای عالی – پارلمان این کشور انتخاب شد اما رهبران جدید تاجیکستان موفق به از بین بردن اختلافات موجود سیاسی نشدند و به تدریج آتش جنگ در این کشور افروخته شد.
در ماه فوریه سال ۱۹۹۲ میلادی «رحمان نبی اف» رئیس جمهور پیشین تاجیکستان برای اولین بار به تهران سفر کرد. وی را در این سفر «مقصود اکرام اف» شهردار دوشنبه همراهی کرد.
اکرام اف در سال ۱۹۹۱ ضمن امضای دستور از میدان مرکزی شهر دوشنبه بر انداختن تندیس «لنین» بنیانگذار اتحاد جماهیر شوروی و یکی از سردمداران انقلاب بولشویکی این کشور، اعلام کرده بود که به جای آن تندیس «ابو القاسم فردوسی» نصب خواهد شد.
هیئت تاجیکستان در تهران از مقامات ایران دعوت کرد تا در جشن نوروز سال ۱۹۹۲ تاجیکستان حضور پیدا کنند.
شهردار دوشنبه می‌خواست همزمان با شرکت مقامات ایرانی در این جشن، اقدام به جایگزینی تندیس فردوسی به جای لنین کند تا اقدامی در جهت اعلام آمادگی برای برقراری و تقویت روابط بین ۲ کشور هم زبان و هم ریشه باشد اما تشدید رقابت‌ها میان گروه‌های سیاسی تاجیکستان به زودی منجر به بازداشت شهردار دوشنبه قبل از برگزاری جشن نوروز شد و حلقه‌های کمونیست‌های سابق در وضعیت برتر قرار گرفتند.
در این میان هیئت ایرانی با هدف حضور در جشن نوروز عازم تاجیکستان شد اما به هواپیما آنان اجازه فرود در دوشنبه را ندادند و دوباره به تهران برگشتند.
بعد از نوروز سال ۱۹۹۲ میلادی تاجیکستان درگیر جنگ داخلی شد که ۵ سال ادامه داشت.
مذاکرات میان نیروهای متخاصم در داخل تاجیکستان نتیجه‌ای مثبت به بار نیاورد و مخالفین این کشور مجبور به هجرت شدند.
در لابلای درگیری‌های داخلی، در سال ۱۹۹۴ میلادی نخستین دور مذاکرات بین طرف‌های متخاصم تاجیک در «مسکو» و دور بعدی در «تهران» برگزار شد.
۲ دلیل وجود داشت که نقش تهران در گفت‌وگوهای صلح تاجیکستان برجسته شود.
دلیل اول این بود که در روابط تهران و «مسکو» در سال ۱۹۹۴ مرحله جدید آغاز شد.
دلیل دوم به آن بر می‌گشت که برخی از سران مخالفان تاجیک در ایران حضور داشتند چون ادامه جنگ در تاجیکستان به نفع روسیه در این کشور و منطقه نبود، مسکو تصمیم به برگزاری مذاکرات بین طرف‌های درگیر گرفت که در این زمینه موفق به جلب موافقت ایران شد.
پس از ۸ دور مذاکرات و نشست های مشورتی میان دوره‌ای در مسکو، تهران، «اسلام آباد»، «آلماتی»، «عشق آباد»، «خوسده» (افغانستان)، «مشهد» و «بیشکک» بالاخره در ۲۷ ژوئن سال ۱۹۹۷ در مسکو سازشنامه عمومی استقرار صلح و رضایت ملی در تاجیکستان امضا شد.
در این سند ایران به عنوان یکی از کشورهای ضامن صلح تاجیکستان شناخته شد.
همکاری‌های ایران و تاجیکستان پیش از امضای سازشنامه صلح نیز دنبال می‌شد، با توجه به اینکه در سال ۱۹۹۴ در روابط روسیه و ایران فصل جدیدی آغاز شد، تعاملات میان دوشنبه و تهران نیز ابعاد تازه‌ای به خود گرفت.
در سال ۱۹۹۵ روسیه، ایران و تاجیکستان پروتکلی را جهت ساخت نیروگاه برق آبی «سنگ توده» امضا کردند.
حضور ایران در این پروژه به عنوان پیمانکار در نظر گرفته شده بود اما آغاز ساخت این نیروگاه طول کشید و در نهایت تاجیکستان تصمیم به تقسیم آن به پروژه نیروگاه «سنگ توده-۱» و «سنگ توده-۲» گرفت.
«نور علی دولت» کارشناس سیاسی تاجیک معتقد است که آمادگی ایران جهت ساخت نیروگاه برق آبی در تاجیکستان منجر به جلب توجه روسیه و آمریکا نسبت به پروژه های نیروگاهی در این کشور شد.
وی با یادآوری سخنان «ولادیمیر پوتین» درباره سرمایه گذاری ۲.۵ میلیارد دلاری روسیه برای ساخت نیروگاه برق آبی در تاجیکستان، گفت: اعلام آمادگی مسکو برای این میزان سرمایه گذاری منجر به احداث نیروگاه برق آبی سنگ توده-۲ به ایران شد.
اقدام تهران جهت آغاز تحقق این پروژه در سال ۲۰۰۶ موجب تحریک آمریکا شد که تمایل خود برای ساخت نیروگاه برق آبی «دشت جم» در تاجیکستان را مطرح کرد اما مراحل بعد نشان داد که اقدامات آمریکا فقط محدود به اعلام این موضوع شده و هرگز به عمل نپیوست.
در این میان در سال ۲۰۱۱ میلادی نیروگاه برق آبی سنگ توده-۲ با سرمایه گذاری ۱۸۰ میلیون دلاری ایران و ۴۰ میلیون دلاری تاجیکستان به مرحله بهره برداری رسید.
در مراسم افتتاح این نیروگاه «محمود احمدی نژاد» رئیس جمهور پیشین ایران با تاکید بر اینکه ۲ کشور نمی‌توانند از هم جدا باشند، گفت: ملت ایران همیشه در کنار ملت تاجیکستان خواهد بود و از استقلال و عظمت این کشور حمایت خواهد کرد.
در سال ۲۰۱۴ میلادی ساخت این نیروگاه به طور نهایی تکمیل شد و اکنون پیش از ۵ سال است که در خدمت مردم تاجیکستان قرار دارد.
امسال وزارت انرژی و ذخایر آب تاجیکستان اعلام کرد که بدهی شرکت دولتی «برق تاجیک» به نیروگاه برق آبی سنگ توده-۲ به بیش از یک میلیارد و ۲۲۱ میلیون سامانی (۹.۷ سامانی معادل یک دلار می باشد) رسیده است.
سفیر جدید تاجیکستان در تهران نیز در یکی از دیدارهای خود با مقامات ایرانی از این بدهی یاد کرده بود.
تونل «استقلال» از دیگر پروژه‌های مشترک دوشنبه و تهران است.
ساخت این تونل با توافق تاجیکستان و ایران در سال ۲۰۰۳ شروع شد. هزینه پروژه ۳۹ میلیون دلار براورد شد که ۱۰ میلیون دلار را ایران و ۷ میلیون و ۸۰۰ هزار دلار آن را تاجیکستان اختصاص داد.
همچنین ایران بیش از ۲۱ میلیون دلار باقی مانده برای اجرای این پروژه را در قالب وام به تاجیکستان اعطا کرد.
وزیر حمل نقل تاجیکستان «خدایار خدایارزاده» پس از سفر رئیس جمهور ایران به تاجیکستان برای شرکت در کنفرانس تعامل و اعتمادسازی در آسیا اعلام کرد که با «رضا اردکانیان» وزیر نیرو و رئیس طرف ایرانی کمیسیون مشترک همکاری‌های اقتصادی ۲ کشور برای تکمیل بخش‌هایی از امور باقی مانده ساخت تونل استقلال به توافق رسیدند.
این مقام تاجیک همچنین خبر داد که جهت انجام این امور تاجیکستان به ۸ میلیون دلار نیاز دارد که ایران متعهد به پرداخت نیمی از این مبلغ شده است.
تونل استقلال ۵.۲ کیلومتری شمال تاجیکستان را با جنوب این کشور وصل می‌کند که در گذشته در فصل سرما ارتباط بین این مناطق قطع می‌شد و تردد زمینی ثابتی میان جنوب و شمال وجود نداشت.
علاوه بر آن بروز تنش در روابط میان تاجیکستان و ازبکستان مشکلاتی در تردد ریلی بین شمال و مرکز این کشور نیز ایجاد کرده بود.
مشارکت تاجیکستان و ایران در اجرای چنین پروژه‌ای در زمانی صورت گرفت که دوشنبه تحقق برنامه استراتژی خود شامل سه بخش مهم رهایی از بن بست ارتباطاتی، استقلال انرژی و تامین امنیت غذایی را در دستور کار قرار داد.
مشارکت تهران در انجام پروژه‌های مربوط به برنامه استراتژی تاجیکستان حاکی از نقش عمده ایران در حل مسائل جدی پیش روی این کشور بود.
چین و روسیه نیز از دیگر کشورهایی بودند که یکی با احداث نیروگاه برق آبی و دیگری با ساخت جاده در اجرایی شدن این اهداف استراتژی تاجیکستان مشارکت کردند، اما این ایران بود که در تاجیکستان هم نیروگاه و هم تونل ساخت.
البته در این میان ۲ پروژه مشترک نیز نتوانست جامه عمل پوشد که یکی پروژه‌ها ایجاد تلویزیون مشترک فارسی زبان ایران، تاجیکستان و افغانستان بود.
راه اندازی تلویزیون مشترک می‌توانست در توسعه گستره زبان فارسی و نزدیکی مردم کشورهای منطقه نقش مهم بازی کند که متاسفانه عملی نشد.
پروژه دوم ناتمام بین ایران و تاجیکستان مربوط به برگزاری دوره‌های بازآموزی استادان زبان فارسی مدارس تاجیکستان بود.
با توجه به اینکه سفیر ایران و وزیر معارف و علم تاجیکستان در خصوص بورسیه‌های تحصیلی گفت‌وگو کردند، امید است که به این مسئله نیز باز خواهند گشت.
ظرفیت‌های ایران و تاجیکستان برای همکاری
حسن روحانی در دیدار اخیر خود با «سراج الدین مهرالدین» وزیر امور خارجه تاجیکستان در تهران برای مشارکت ایران در پروژه های زیربنایی این کشور اعلام آمادگی کرد.
علاوه بر این «غلام حسین شافعی» رئیس اتاق بازرگانی ایران هم در دیدار با «نظام الدین زاهدی» سفیر تاجیکستان در تهران گفت که جمهوری اسلامی آماده سرمایه گذاری در تاجیکستان می‌باشد اما اینکه ۲ طرف چه زمینه‌ها و پروژه‌های را در نظر دارند، فعلا چیزی گفته نشده است.
تاجیکستان در حال حاضر به سرمایه گذاری خارجی نیاز جدی دارد.
این کشور با در اختیار داشتن منابع بزرگ آبی به دنبال توسعه نیروگاه‌های برق آبی به عنوان یکی از بخش‌های مهم اقتصاد ملی خود است.
حتی تاجیکستان و ازبکستان متعهد به ساخت این نیروگاه‌ها بر روی رودخانه «زرفشان» شدند اما چون تاجیکستان و ایران چنین تجربه‌ای در گذشته داشتند، می‌توانند آن را به طور موفقیت آمیز ادامه دهند.
در تاجیکستان سال ۲۰۱۹ میلادی به عنوان سال توسعه گردشگری و دهات عنوان شده است.
این در حالی است که مسافرت ایرانی‌ها به کشورهای خارجی به منظور گردشگری افزایش یافته و با توجه به این نکته، تاجیکستان می‌تواند با اعطای تسهیلات روادید برای ایرانی‌ها به اجرایی شدن بهتر برنامه توسعه گردشگری خود دست یابد.
از یک طرف سفر ایرانی‌ها به تاجیکستان هزینه کمتری خواهد داشت و از طرف دیگر زبان و فرهنگ مشترک سهولت‌های دیگری را برای گردشگران ایرانی در تاجیکستان فراهم خواهد کرد.
همچنین آموزش تجربه ایران در زمینه گردشگری نیز به توسعه صنعت گردشگری در تاجیکستان کمک خواهد کرد.
رئیس جمهور پیشین ایران برای تامین نیاز تاجیکستان به مواد نفتی اعلام آمادگی کرده بود و حالا زمان مساعدی برای همکاری‌های تهران و دوشنبه در این زمینه فراهم شده است.
بدعهدی‌های آمریکا در زمینه اجرای برجام ایران را در جهت توسعه روابط اقتصادی با کشورهای جهان با مشکل مواجه کرده است البته در این میان تعاملات جمهوری اسلامی با کشورهای نظیر چین و روسیه در حال گسترش است که در این رهگذر تاجیکستان به عنوان یک کشور فارسی زبان آسیای مرکزی می‌تواند در بهبود روابط تهران با این منطقه نقش قابل توجهی داشته باشد.
استفاده از ظرفیت‌های موجود در روابط تاجیکستان و ایران و توسعه همکاری‌ها در بخش‌های مختلف نه تنها به سود ۲ کشور، بلکه کل منطقه خواهد بود.
به این نکته در دیدارهای مقامات تاجیک و ایرانی هم تاکید شده و امید است که در آینده نه چندان دور شاهد آغاز برنامه‌ها و پروژه‌های مشترک ۲ کشور در زمینه‌های مختلف خواهیم بود.
مهم تر از همه، دوستی، همکاری و اعتماد متقابل اراده و خواست ملت‌های ۲ کشور برادر می‌باشد.
انتهای پیام/ح