به گزارش پایگاه خبری ربیع، تغییرات آب و هوایی یا تغییر اقلیم موضوعی است که امروزه در این خصوص و آثار آن روی اکوسیستمهای طبیعی و محیطزیست و فعالیتهای بشری بسیار بحث میشود. نشستهای اخیر جهانی بهویژه نشست پاریس با عنوان COP21 این چالش جهانی را دوباره در اذهان عمومی برجستهتر ساخت.
تغییر اقلیم پدیدهای است که خود معلول و نتیجه تغییر دیگری در اکوسیستم جهانی بوده و آن گرمشدن کرهزمین است. گرمشدن کرهزمین در نتیجه فراگشتهای طبیعی و اقدامات و فعالیتهای انسانی است؛ هرچند در این خصوص اجماع کامل و جهانی بهویژه میان دانشمندان علوم مختلف نیست. در این خصوص بحثهای زیادی است که علت اصلی گرمشدن کرهزمین در سالهای اخیر آیا روند طبیعی و چرخههای محیطزیستی است یا در نتیجه فعالیتهای بشری این پدیده رخ داده است. طرفداران هر دو گرایش درخصوص دلیل گرمشدن کرهزمین استدلالها و شواهدی ارائه میدهند که لزوما ابطالپذیر نیستند. گروه اول که نقش فعالیتهای انسانی را کم یا هیچ میانگارند، شواهدی ارائه میدهند که در طول اعصار گذشته همواره در چرخه گرمشدن و سردشدن زمین اتفاق افتاده و مساله کنونی گرمایش یک روند طبیعی است. گروه دیگر با تمرکز بر قرون اخیر بهویژه دادهها و اطلاعات مرتبط بعد از انقلاب صنعتی و بهصورت خاصتر روند تغییرات اقلیم و گرمایش زمین بعد از پایان جنگ جهانی دوم به نقش فعالیتهای انسانی در گرمایش زمین، شواهدی را ارائه میدهند. در شواهد ارائهشده، همبستگی بالا بین انتشار گازهای گلخانهای ازجمله دیاکسیدکربن و تغییرات دمایی مشاهده میشود که درنتیجه گرمایش مذکور تغییرات اقلیم بهعنوان پدیدهای در نتیجه گرمایش جهانی است.
اگر بخواهیم دقیقتر بیان کنیم، گازهای گلخانهای اصلی شامل کربن دیاکسید (CO2)، ازن (O3)، متان (CH4)، اکسید نیتروژن (N2O)، گازهای صنعتی (هالوکربنها) و… هستند. همچنین بهجز گازهای صنعتی مابقی بهطور طبیعی ایجاد میشوند و درمجموع کمتر از یکدرصد گازهای اتمسفر را تشکیل میدهند. این مقدار از گازها برای ایجاد اثر گلخانهای و حفظ طبیعی دمای کرهزمین حدود ۳۰ درجه سانتیگراد بیشتر از دمای ضروری و کافی جهت حیات روی کرهزمین است. زمانی که انرژی از خورشید ساطع میشود، سیاره زمین مقداری از این انرژی را جذب و مابقی را بهصورت انرژی گرمایی منعکس میکند. دمای سطح زمین به توازن بین این انرژیهای دریافتی و منعکسشده بستگی دارد. اگر میزان این انرژی منعکسشده زیادتر شود، دمای زمین بالاتر میرود. طبق استدلالهای گروه دوم درخصوص نقش عوامل غیرطبیعی، فعالیتهای انسانی و طبیعی میتوانند بر توازن اثرگذار باشند. گازهای گلخانهای یکی از این مکانیسمها هستند. گازهای گلخانهای در جو، انرژی دریافتی را جذب میکنند. به این دلیل گرما در سطوح پایینتر جو باقی میماند. بعضی از گازهای گلخانهای دهها یا صدها سال در جو باقی میمانند و میتوانند روی توازن انرژی در زمین اثرگذار باشند. درحقیقت آنها باعث میشوند انرژی کمتری منعکس شود و همین امر باعث افزایش دمای زمین میشود. همچنانکه انتشار گازهای گلخانهای و تمرکز آن در جو زمین افزایش پیدا میکند، دما نیز افزایش مییابد. بر این مبنا انتظار میرود آثار تغییر اقلیم که نتیجه گرمایش جهانی است، گستردهتر و شدیدتر شود. برای مثال با افزایش کمی در میانگین دما، نوع، تکرار و شدت حوادث آب و هوایی خاص نظیر گردباد، سیل، خشکسالی و توفان افزایش مییابد.
هرچند بحثهای علمی درخصوص تغییرات اقلیم و آثار آن به بیش از یک قرن پیش بازمیگردد اما از سال ۱۹۸۰ سیاستگذاران بهطور فعال بر این موضوع متمرکز شدند. هیات بینالدول تغییر اقلیم (IPCC) در سال ۱۹۸۸ بهوسیله برنامه محیطزیست سازمانملل (UNEP) و سازمان جهانی هواشناسی (WMO) تاسیس شد تا اولین ارزیابی معتبر علمی درمورد تغییر اقلیم صورت گیرد. در اولین گزارش در سال ۱۹۹۰، IPCC تایید کرد تغییر اقلیم یک خطر جدی محسوب میشود و مهمتر از آن فراخوانی برای یک معاهده جهانی جهت آمادهشدن برای مواجهه با این چالش ترتیب داد. گزارش IPCC حمایت دولتها برای مذاکرات بینالمللی درخصوص تغییر اقلیم را تسریع کرد. این مذاکرات بهطور رسمی در سال ۱۹۹۱ آغاز شد و نتیجه آن پذیرشUNFCC در نشست زمین در «ریودوژانیرو»ی برزیل به سال ۱۹۹۲ بود؛ قراردادی که بهدنبال تثبیت مقدار انتشار گازهای گلخانهای در اتمسفر در سطحی بود که از مداخلات خطرناک انسانی در سیستم اقلیمی جلوگیری کند. برای نیل به این هدف روشهایی در اولین تلاش جهانی برای مقابله با تغییر اقلیم ارائه شد. قاعده «مسئولیت مشترک اما متمایز» یکی از این راهکارها بود که نخستینبار در بیانیه نشست زمین ریو در سال ۱۹۹۲ مطرح شد. این اصل عنوان میکند هرچند تمام کشورها، مسئولیت مقابله یا تغییر اقلیم را برعهده دارند، کشورها بهطور مساوی در ایجاد مشکل شرکت نداشته و همه بهطور یکسان برای مقابله با آن آمادگی ندارند.
فراخوانهای فراوان برای نتایج و توافقات تکمیلی با تعهدات قانونی و لازمالاجرا برای کاهش انتشار گازهای گلخانهای درنهایت منجر به امضای پروتکل کیوتو در سال ۱۹۹۷ شد. این پروتکل بر پایه قاعده «مسئولیت مشترک اما متمایز» بنا شده بود و تعهدات متفاوتی برای کشورهای در حال توسعه و صنعتی براساس مسئولیت برای آلودگیهای پیشین و سطح توسعه کشورها وضع کرد.
مجلس شورای اسلامی ششم خردادماه سال ۱۳۷۵ الحاق ایران به کنوانسیون تغییر آب و هوا را تصویب کرد. برای اجرای این کنوانسیون در سال ۱۹۹۷ پروتکل کیوتو طرحریزی شد. در سال ۱۳۸۴ ایران رسما عضو پروتکل کیوتو شد.
در سال ۲۰۰۹ در کپنهاگ اجماعی عمومی درخصوص محدودکردن دما پدیدار شد. توافق درخصوص محدودکردن دما در حدود دو درجه سلسیوس بالاتر از سطوح قبل از صنعتیشدن حاصل شد. دستاورد اصلی این اجلاس موافقت تمامی کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه درخصوص شناسایی مسئولیت مشترک بود. (کوتیر و شریف، ۲۰۱۸)
پس از آن نشستهای دیگری برای اقدام بینالمللی در مواجهه با تغییرات اقلیمی صورت گرفت؛ نشستهایی همچون توافقنامه پاریس در ادامه تلاشهای مذکور بود. عناصر اساسی توافقنامه پاریس برای کنترل اقدامات رو به جلو بود که شامل موارد زیر است:
کاهش انتشارات بهطور سریع که برطبق اهداف رسیدن به دمای مورد نظر باشد
یک سیستم شفاف و مبتنیبر بازار جهانی، بررسی برای اقدامات اقلیمی
سازگاری؛ تقویت توانایی برای بهبود اثرات ناشی از تغییرات اقلیم
پشتیبانی؛ ازجمله برای تامین منابع مالی برای کشورها جهت ایجاد آیندهای تمیز و قابل انعطاف
با توجه به دلایل بروز تغییرات اقلیمی و تاثیرات آن، دو رویکرد کلی تخفیف و انطباق نسبت به آن وجود دارد. رویکرد انطباق همان پذیرش واقعیت موجود درخصوص غیراقلیم و عدم تاثیرگذاری فعالیت انسانی بر بروز یا جلوگیری از آن است که دلالت بر رفتار منفعلانه دارد. رویکرد تخفیف بر لزوم برخورد فعالانه تاکید دارد و نقش فعالیت انسانی در تشدید روندهای طبیعی یا کاهش و تخفیف گرمایش و تغییرات اقلیم را تایید میکند. بر این مبنا میتوان بیان داشت اقدامات جهانی، نشستها، مباحثهها و توافقات صورتگرفته از جنس تخفیف و برخورد فعالانه با مساله است، لذا با توجه به عناصر اساسی توافقنامه پاریس، برخی از مهمترین موارد توافقی بهصورت زیر است:
تمامی کشورها گزارشهای سازگاری ارائه کنند که در آنها ممکن است جزئیات اولویتها، برنامهها و نیازهای پشتیبانی آورده شود. کشورهای در حال توسعه حمایتهای بیشتری را برای اقدامات سازگاری ارائه کنند که کفایت این حمایتها مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.
مکانیسم بینالمللی ورشو درخصوص خسارات و ضررها بهطور چشمگیری تقویت شود.
یک چارچوب بسیار شفاف برای اقدامات و حمایتها تدوین شود. این چارچوب وضوح کاهش انتشار و اقدامات سازگاری کشورها و همچنین شروط حمایتها را مشخص میکند. در عین حال شرایط برای کشورهای کمتر توسعهیافته و جزایر کوچک نیز مشخص میشود.
توافقنامه شامل یک بازنگری جهانی است که از سال ۲۰۲۳ شروع خواهد شد تا پیشرفت کاری جمعی در جهت اهداف این توافقنامه مورد ارزیابی قرار گیرد و این بازنگری هر پنجسال یکبار انجام میشود.
این توافقنامه شامل یک مکانیسم تطبیق خواهد بود که توسط کمیتهای متشکل از کارشناسان بر آن نظارت میکنند و آن را بهصورت یک مسیر غیرمجازاتی به کار خواهند برد.