طاهره جمشیدیان
به گزارش پایگاه خبری ربیع، مرضیه محمدزاده متولد ۲۸ بهمن‌ماه سال ۱۳۳۷ در اهواز، نویسنده و پژوهشگر ایرانی است که بسیاری از آثارش در موضوع امام حسین(ع) و البته سایر خاندان عصمت و طهارت نوشته شده است. تحصیلات محمدزاده در رشته تاریخ و تمدن ملل اسلامی تا مقطع کارشناسی ارشد می‌باشد و دکترای وی در رشته فیلولوژی (مردم‌شناسی) است. او هم‌اکنون مدرس «تاریخ اسلامـ در دانشگاه مذاهب اسلامی است و با دانشنامه جهان اسلام و دائره‌المعارف تشیع نیز به‌عنوان مؤلف همکاری دارد. به مناسبت شهادت امام سجاد علیه‌السلام و به‌منظور آشنایی بیشتر بازندگی ایشان از زبان دکتر محمدزاده به سراغ او رفتم تا ضمن معرفی کتاب خودش با عنوان «علی ابن الحسین(ع) امام سجاد» ما را با ابعاد گوناگون زندگانی و شخصیت این امام همام آشنا کند.
در مورد دوران امامت امام سجاد(ع) چه نکات ویژه و متفاوتی وجود دارد؟
امام سجاد (ع) در زمانی به امامت رسید که جامعه روزگار پرفراز و نشیبی را پشت سر گذاشته بود و آن حضرت وارث شرایطی بود که کج‌اندیشی، فرصت‌طلبی، عدالت‌گریزی، دنیاپرستی و عافیت‌طلبی از ویژگی‌های بارز آن بود. استبداد مطلق، بی‌قانونی، فقدان عدالت اجتماعی، نبود نظام قضایی صحیح، دوری از تعالیم اسلام، پخش احادیث دروغین در منقبت خلفا و معاویه و بر علیه امیرالمؤمنین علی(ع) از مظاهر آشکار حکومت ستمگر اموی بود. جبرگرایی جواز شرعی هرگونه ظلم و ستم و کشتار به شمار می‌آمد. حکومت اموی برای گسترش اقتدار سیاسی خود از یک‌سو سیاست به جهالت کشاندن مردم را در دستور کار داشت تا آنان را در یک خلأ فکری، اعتقادی و سیاسی نگه دارد و از سویی به استضعاف کشاندن جامعه شیعی و ایجاد فاصله در ارتباط با امام و پیروانش را هم‌زمان دنبال می‌نمود. شاید عصر اختناق، بهترین تعبیر برای دورانی باشد که امام سجاد(ع) در آن می‌زیست.
از مهم‌ترین تفاوت‌های این عصر با اعصار دیگر درهم شکستن مقدسات اسلامی و زیر پا نهادن اصول مسلم اسلامی بود: شهادت امام حسین(ع)، اسارت اهل‌بیت(ع)، حادثه حرّه واقم و کشتار مردم مدینه، به آتش کشیدن کعبه، مسلط کردن جنایتکارانی چون حجاج بن یوسف ثقفی بر جان و مال مردم که به اندک بهانه‌ای خون انسان‌های بی‌گناه را می‌ریخت، همگی گواه این مدعا است. حجاج فردی بود که کشتار ۱۲۰هزار مسلمان و به زندان افکندن ۸۰هزار نفر دیگر را در کارنامه سیاه دوران حکومت خود داشت.
امویان بسیار کوشیدند تا مکه و مدینه را از مرکزیت دینی، اجتماعی و قداست براندازند. به همین جهت مردم را به ابتذال و اباحی‌گری کشاندند و آن دو شهر را به مراکز فساد و فحشا تبدیل نمودند. با ترویج فرهنگ ابتذال در جامعه، مردم به‌خودی‌خود از فکر قیام و انقلاب و سیاست و حکومت دور می‌گردیدند. اوضاع اجتماعی نیز در عصر امام به سمت خطرناکی حرکت می‌کرد. خطر از بین رفتن اساس نهضت حسینی و خاموش شدن روح تهاجمی اسلام و حتی خطر نابودی هر اندیشه‌ای از این قبیل و به فراموشی سپرده شدن آن بود. حتی امامت در آستانه محو شدن از صفحات خاطرات مردم بود. حکومت اموی بر تمامی دستگاه‌های تبلیغاتی نظیر مسجد، منبر و محراب سلطه پیدا کرده و تمامی افراد متنفذ و تأثیرگذار بر افکار عمومی همچون قاضی، فرماندار و استاندار را از عوامل خویش قرار داده بود و همه امکانات در قبضه خلافت و در خدمت خلیفه قرار داشت.
امام سجاد(ع) در چنین شرایط سخت و بحرانی به امامت رسید و رسالت خویش را آغاز نمود تا افزون بر حفظ اسلام و تبیین مبانی دین و مذهب، مردم را از این انحطاط اخلاقی نجات دهد. زنده نگاه‌داشتن حماسه حسینی، خنثی کردن توطئه تحریف‌کنندگان و بازسازی و ترمیم تشکیلات علوی و شیعی که آسیب‌های کلی دیده بود، از نخستین اقدامات پیش روی امام بود. امام زمانی کار خود را شروع کرد که به دلیل تبلیغات دستگاه اموی مردم از اصول اسلامی روگردان بودند.
دوران امامت ایشان چند سال بود و با توجه به شرایطی که ذکر کردید ایشان چگونه به تبیین ارزش‌های از دست رفته توسط امویان می‌پرداختند؟
امام سجاد(ع) ۳۴ سال امامت کردند. زمانی طولانی که آن حضرت توانست نقشه‌های دشمنان را بر هم زند و نسلی مهذب و عالم را تربیت کند. آن حضرت مسجد پیامبر را مدرسه خویش ساخت و مباحث علمی و حوزه درسی در موضوعات علم فقه، تفسیر، حدیث، کلام، فلسفه، عرفان و اخلاق دایر کرد. در هر جمعه جلسه سخنرانی عمومی ترتیب داد و مردم را به زهد در دنیا و شوق به آخرت ترغیب فرمود و از این راه به انتقال معارف اصیل اسلامی به توده مردم می‌پرداخت. اصل امامت و مفهوم ولایت و خلافت، تبیین مقام و جایگاه امام در میان امت و نفی پذیرفتن ولایت غیر آن و تبیین ضرورت اطاعت و پیروی از امام معصوم و مبارزه با فساد اخلاقی موضوعاتی بودند که امام به تعلیم و نشر آن اهتمام وافر داشت.
ایشان هم‌چنین با مظاهر فساد و فحشا مبارزات مثبت و آشکاری را نیز انجام داد. از برجسته‌ترین تلاش‌هایی که امام در راستای وظایف رهبری‌اش انجام داد، این بود که مؤمنان پراکنده را گرد آورد و از لحاظ معنوی آنان را تربیت و اسلام را به آنان آموخت.
در مورد کتاب «علی بن الحسین(ع) امام سجاد» بفرمایید.
این کتاب در دو فصل تقدیم خوانندگان می‌شود: فصل اول با نام زندگانی تاریخی امام سجاد(ع) شامل ۱۰ بخش است که با طلوع خورشید شروع می‌شود و مسائلی چون ولادت، سیره عملی، نصوص و دلایل امامت، اوضاع اجتماعی، سیاسی عصر امام و فعالیت‌های اجتماعی و سیاسی امام، مبارزات امام در واقعه کربلا، دوران اسارت تا ورود امام به مدینه، جنبش‌های مسلحانه عصر امام و برخورد امام با آن جنبش‌ها، حاکمان هم‌عصر امام و برخورد امام با آنان، علل عدم قیام امام بر علیه حاکمان وقت و شهادت آن بزرگوار را در برمی‌گیرد. در انتهای این بخش سخنانی ارزنده از امامان معصوم و سایر بزرگان در مورد امام را آورده‌ام.
فصل دوم شامل ۹ بخش است و اختصاص به زندگانی معرفتی امام سجاد(ع) دارد و حیات آن امام از منظر علمی مورد کنکاش قرار می‌گیرد. در ابتدا اوضاع فرهنگی عصر امام مورد بررسی واقع و فعالیت‌های آن حضرت و شاگردان بزرگوار ایشان مطرح می‌شود. در بخش‌های دیگر این فصل بررسی گرایش‌های الحادی عصر امام، ادعیه صحیفه سجادیه، رساله حقوقیه، تفسیر آیات، کلمات قصار، مسئولیت‌شناسی از دیدگاه امام و سایر ادعیه مطرح می‌شود. اشعار منسوب به آن حضرت بخش پایانی این فصل را تشکیل می‌دهد.
طاهره جمشیدیان