به گزارش پایگاه خبری ربیع،تعریف خاتم‌کاری در دایرهالمعارف فارسی «هنر آراستن سطح اشیا به صورتی شبیه به موزائیک با مثلث‌های کوچک است.»
طرح‌های گوناگون خاتم همواره به صورت اشکال منظم هندسی بوده است. این اشکال هندسی را با قراردادن مثلث‌های کوچک در کنار هم نقش‌بندی می‌کنند. مثلث‌ها را از انواع چوب، فلز و استخوان می‌سازند. هرچه مثلث‌ها ریزتر و ظریف‌تر باشند، خاتم مرغوب‌تر است.
این هنر به شیوه امروزی پیش از صفویه و در عهد استیلای ایلخان مغول بر ایران و به دنبال پیدایش رابطه مستقیم بین ایران و چین، به ایران راه یافته است. برخی دیگر از پژوهشگران نیز معتقدند خاتم‌کاری در دوره دیلمان در ایران و در شهر شیراز پایه‌گذاری شد و در عصر صفویه به اوج شکوفایی رسید؛ زیرا از طرفی حمایت حکومت از هنرمندان و از دیگر سو ایجاد روابط بازرگانی با کشورهای دور و نزدیک به گسترش هنر خاتم کمک کرد.
در ایران پیش از ظهور اسلام گونه‌ای خاتم‌سازی رواج داشته و شیوه کار آن چنین بوده است که از چوب یکرنگ، مکعب‌هایی به اضلاع چهار میلیمتر می‌بریدند و با طرح‌های گوناگون روی صفحه‌ای نصب و میخکوب می‌کردند و این شیوه تا چند قرن پس از اسلام هم متداول بوده است.
ابزار کار
گیره فلزی، تیز سوهان، چکش، گاز انبر، اره سیم ساب‌دار، مثلث ساب، مغار، متر فلزی، خط‌کش ثابت و خط‌کش تیردار، گونیا و پرگار.
روش ساخت خاتم
در خاتم‌کاری چوب، استخوان یا فلز را به صورت منشورهای مثلث القاعده برش داده و آنها را به گونه‌ای کنار هم قرار می‌دهند که برش عرضی این مثلث‌های واحد، دارای اشکال هندسی منظم باشد؛ سپس با سریش برش‌های نازک را با نظم و ترتیب خاصی روی ورقه نازک چوبی می‌چسبانند و پس از خشک‌شدن ورقه‌ها را روی اشیای مورد نیاز برای تزئین نصب می‌کنند.
مواد و مصالح خاتم‌کاری
چوب: چوب فوفل، آبنوس، عناب، شاه‌چوب، آزاد، بقم، نارنج و چوب شمشاد.
فلز: مفتول‌های طلایی یا نقره‌ای، مس، برنج، آلومینیوم.
استخوان: استخوان ساق پا و دست شتر یا اسب، عاج فیل، استخوان مصنوعی
ویژگی‌های یک خاتم خوب و مرغوب
صاف‌بودن سطح کار و خالی‌نبودن هیچ جای خاتم
یکنواخت‌بودن رنگ و مصالح به‌کاررفته در ساخت خاتم
تغییرنیافتن رنگ و شکل
مشخص‌نبودن ترمیم‌کاری‌ها و بتونه‌کاری‌ها در سطح کار
قرینه‌بودن تمامی گل‌ها و اشکال در سطح کار و زوایا و اضلاع
دقیق و مهندسی‌بودن اساس و ساختمان طرح که تمامی ابعاد با هم همسان، قرینه و یک اندازه باشند که البته اگر شاسی طرح دقیق نباشد، بهترین خاتم نیز بر روی آن نما و جلوه‌ای ندارد و کل طرح را از بین می‌برد؛ به همین دلیل است که یک هنرمند خاتم‌کار باید یک نجار چیره‌دست هم باشد.
رنگ‌کاری و روکش‌دادن محصول بایستی ماهرانه و بدون خدشه و هر عیبی باشد.
نقش‌ها و مثلث‌ها هرچه ریزتر باشند، کیفیت و ارزش کار بیشتر است.
آثار خاتم‌کاری در دوران مختلف
عهد صفویه درخشان‌ترین دوره خاتم‌کاری در ایران است. صندوق مرقد امامزاده سید علاءالدین حسین فرزند امام موسی‌بن‌جعفر(ع) در شیراز و در جفت خاتم آن بقعه که قدمت آنها ۴۰۰ تا ۴۵۰ سال است.
قاب آیینه خاتم که در تاریخ ۱۱۲۴ ه ق در کرمان ساخته شده و جزو مجموعه خصوصی مرحوم محمدحسین صنیع خاتم است.
صندوق مرقد حضرت موسی‌بن‌جعفر(ع) و حضرت امام جواد(ع) در سامرا و نیز صندوق خاتم ضریح نرگس خاتون مادر گرامی حضرت حجت‌الله(عج) در سامره که در زمان شاه سلطان حسین صفوی به کمک استاد جعفر ساخته شده است، از شاهکارهای خاتم آن دوران است.
در دوران قاجار: ورودی خزانه و حرم حضرت عبدالعظیم(ع) و در ورودی موزه ایران باستان.
در دوره پهلوی: ساخت صندوق‌های حضرت مسلم بن عقیل(ع)، حضرت عبدالعظیم(ع)، حضرت شاهچراغ(ع)، امامزاده سید میرمحمد(ع).
گفت‌وگوی اختصاصی کیمیای وطن را با هنرمند پیشکسوت اصفهانی در زمینه هنر خاتم، استاد عباسعلی ایوبی فردا در همین صفحه بخوانید.