از شعارهای مهم و پر طمطراقی که مدیران رده اول در هر دوره و دولتی سرمی دهند و از نظر خودشان هم به آن عمل می کنند شایسته سالاری است چنانچه در فرآیند مدیریت اسلامی یکی از مهم ترین نکات در خور تأمّل انتخاب شایسته ترین افراد برای مسؤولیت های سالم در جامعه اسلامی است تا از یک سو اشتباهات و انحرافات احتمالی به حداقل برسد و از سوی دیگر جامعه در مسیر رشد و شکوفایی قرار گیرد. زیرا توسعه و پیشرفت هر جامعه‌ای مرهون موفقیّت های به دست آمده از ناحیه مدیریت است. حالا نزدیک به ۱۸ ماه از دوره ریاست جمهوری رئیس دولت شانزدهم می گذرد، در این مدت عزل و نصب هایی صورت گرفته است که آرام آرام وارد کار و عمل شده و می شوند و قرار است با عملکردشان شایستگی و لیاقت خود را نشان دهند تا اصل زیبای شایسته سالاری را مردم در عمل لمس کنند چرا که شایست سالاری با حرف و ظاهر افراد گویا نخواهد بود. شایستگی یعنی توانمندی اقدام درست و کار را بخوبی پیش بردن و تاثیر گذاری در جهت خدمت به مردم و باز نمودن گرههای کور زندگی مردم و پیشرفت کشور! آسیب شناسی مدیریت، یعنی شناخت اشکالاتی که در حوزه دولت ها متوجه آمور اداری، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی می شود. یکی از آسیب‌های مهمی که در کمین همه انسان ها مخصوصا صاحبان قدرت است تکبّر و خودخواهی است همان چیزی که می تواند یک مدیر را ساقط کند و از مسیر انسانی دور کند، افراد را از او دور نماید و از نظر و دیدگاه مصلحان محروم نماید که نهایتش به تعبیر احادیث هلاکت است. حالا خوب است بررسی شود کسانی که در این دوره منصوب شده‌اند چه مقدار با مردم و نخبگان و افراد دارای تجربه مرتبط هستند و چه مقدار حاضرند تواضع کنند و دیگران را تحویل بگیرند و خودخواهی ها را کنار بگذارند؟
دیگر از آسیب‌هایی که مسؤولین و مدیران را از مسیر اصلی حکومت و مدیریت منحرف می سازد، فاصله گرفتن مسؤولین از مردم است. امام علی (ع) در سیره خود همواره کارگزاران و مسؤولین حکومتی را نسبت به این آسیب مهم هشدار می داد و به آنان می فرمود که میان خود و عموم مردم نباید هیچ گونه فاصله و مانعی قرار دهید. آن حضرت خطاب به مالک اشتر می فرماید:
«فلا تطوّلنّ احتجابک عن رعیّتک فانّ احتجاب الولاه عن الرّعیّه شعبه من الضّیق و قلّه علمٍ بالامور و الاحتجاب منهم یقطع عنهم علم ما احتجبوا دونه فیصغر عندهم الکبیر و یعظم الصّغیر و یقبح الحسن و یحسن القبیح و یشاب الحقّ بالباطل؛ هیچ گاه خود را به مدّت طولانی از مردم پنهان مکن، زیرا دور بودن مدیر و مسئول (زمامداران) از چشم عموم مردم خود موجب نوعی محدودیّت و بی اطلاعی نسبت به کارهای مملکت است. هر چند رئیس دولت در میان مردم و با مردم است و در جای خود از نخبگان و مدیران مجرب نیز فاصله ندارد اما آیا این شیوه همه مدیران است؟ مدیری که پس از یکسال از مدیریتش به نامه یا در خواست ملاقاتی پاسخ نداده است می تواند در دولت مردمی جایی داشته باشد؟ پنهان شدن مدیران میانی و بالاتر آگاهی آنان را نسبت به بسیاری از مسائل از بین می برد، در نتیجه بزرگ نزد آنان کوچک و کوچک نزد آنان بزرگ می شود و نیز کار نیک زشت و کار زشت زیبا جلوه داده می شود و حق با باطل آمیخته می گردد.» البته این با مردم بودن با آنچه مرسوم شده است فرق می کند! امان از روزیکه مسئولان برای افتتاح و کلنگ و … در جمعیتی حضور رسمی پیدا کنند و عناصری اجازه نزدیک شدن مردم به مدیر و مسئول را ندهند! و اجازه ندهند آن رابطه‌ای که باید، برقرار شود. در هر حال مدیریت پسندیده در اداره آمور باید پاسخگوی نیازها و پرسش ها و جهت دهنده مسیر توده‌های مردم باشد که با ایجاد ارتباط امکان بررسی نیازها و پاسخگویی بوجود می آید مدیران مراقب باشند از این موهبت محروم نشوند. خوب است تواضع رئیس جمهور و حضور منظم ایشان در بین مردم به عنوان یک راهبرد اساسی در همه سطوح مدیریت عملی شود! از دیگر آسیب‌های رفتاری مسؤولان و مدیران، کم توجهی یا بی توجهی به طبقه محروم و قشر آسیب پذیر جامعه است. مولای پرهیزگاران در نهج البلاغه مدیران و کارگزاران را به توجه بیش تر به قشر محروم جامعه و تأمین خواسته‌های آنان توصیه نموده است. آن حضرت به مالک اشتر چنین می فرماید: «مبادا سرمستی حکومت تو را از رسیدگی به محرومان باز دارد که هرگز انجام کارهای فراوان و مهم عذری برای ترک مسؤولیت های کوچک تر نخواهد بود. همواره در فکر مشکلات آنان باش و از آنان روی بر مگردان. آمور کسانی از فقرا را رسیدگی کن که به ظاهر به چشم نمی آیند و دیگران این قشر را کوچک می شمارند و کم تر به تو دسترسی دارند.»
حضرت علی (ع) در ادامه به این نکته اشاره می کند که من از رسول خدا (ص) شنیدم که فرمود: «لن تقدّس امّه لایؤخذ للضّعیف فیها حقّه من القویّ غیر متتعتعٍ؛ ملّتی که حق ناتوان را از زورمندان باز نستاند، رستگار نخواهد شد.»
پس مدیران در جامعه اسلامی علاوه بر تأمین نیازهای اولیه محرومان از بیت المال باید برای استرداد حقوق از دست رفته آنان اقدام نمایند و وظیفه دارند که علل و عوامل ثروت های بادآورده را شناسایی و ریشه کن کنند و اجازه ندهند که عدّه ای با تجاوز به حقوق دیگران، به انباشت ثروت نامشروع بپردازند اینکه مردم در انتظار برخورد شفاف با عوامل رانتخوار و رانت دهنده در موقعیت های مختلف، عوامل کاهش ارزش پول ملی و گرانی و رانت خواری و دیگر مفاسد اقتصادی هستند و برخورد و حسابرسی کسانی که ترک فعل و اقدام داشته اند یک حق مسلم است که باید به آن توجه شود. مردم منتظرند دست اندرکاران آمور علاوه برتلاش بر بازگشت قیمت دلار به قیمت درست و صحیح آن، قیمت کالاها نیز به قیمت واقعی برگردد و از این گرانی غیر منطقی خارج شود و ترتیبی اتخاذ کنند که دلار بر قیمت های داخلی تاثیر آنچنانی نداشته باشد، این انتظار زیادی نیست که مردم از مسئولان اقتصادی دارند.
مظفر حاجیان