بی شک بازی چوگان یکی از قدیمی ترین بازی های ایرانی است که همواره در فرهنگ ما ریشه دوانده وجاری بوده است و امروزه به عنوان یکی ازمیراث های ناملموس ما قابل توجه می باشد. برای آشنایی بیشتر با حال و روز این بازی قدیمی با منصورزیرک یکی از فعالان و دوست داران میراث فرهنگی و ورزش چوگان بی پرده به گفتگو می نشینیم.
درابتدا تعریفی از میراث ناملوس داشته باشید
یکی ازجنبه های کمترشناخته شده میراث فرهنگی دربین عامه مردم میراث ناملموس یا میراث معنوی است که دربرگیرنده آداب ورسوم،آیین ها و مواردی از این دست می باشد که از نسل های گذشته سینه به سینه به امروز انتقال یافته و جزیی از باورهای عامه ی مردم گردیده است. تمدن بشری مجموعه ای از دستاوردهای مادی و معنوی انسانهاست که هیچکدام بدون دیگری، تولید و ایجاد نمیشدهاند. میراث فرهنگی ناملموس آن بخشی از دستاوردهای تمدنهاست که به آنها هویت می بخشد .میراث فرهنگی ناملموس به جنبههای غیر فیزیکی یک فرهنگ گفته میشود و اغلب آداب و رسوم جامعه در یک دوره ی زمانی را دربر میگیرد. به عبارت دیگر میراث معنوی شامل بخشی از فرهنگ ماست که به شکل شفاهی و سینه به سینه به ما به ارث رسیده است.میراث معنوی یا ناملموس، بنا به تعریف کنوانسیون حفاظت از میراث فرهنگی ناملموس، رفتارها، نمادها و آئینهایی است که یک اجتماع آنها را بخشی از میراث فرهنگی خود میشناسد.
کمی از ورزش چوگان و پیشینه ی آن برایمان بگویید.
چوگان یکی از بازی های قدیمی ایرانیان بوده است، این بازی از حدود ۶۰۰ قبل از میلاد در ایران شکل گرفت و در زمان هخامنشیان بازی میشده است. برای نخستین بار در کارنامه اردشیر بابکان از چوگان نام برده شده. در بسیاری از منابع تاریخی آمده است که سربازان پادشاهان هخامنشی در مواقع صلح و برای حفظ آمادگی رزمی خود سوار بر اسب، بازی و تمرینی را انجام می داده اند که بسیار شبیه به چوگان امروزی بوده است و از آن زمان به بعد این بازی تکامل یافت. چوگان به هنگام کشورگشایی داریوش اول در هند رواج یافت. می توان گفت رودکی نخستین شاعری است که پس از اسلام از چوگان سخن به میان آورده و در سده های بعدی، پس از حمله مغولان به ایران و هنگامی که آنان با فرهنگ و هنر ایران آشنا شدند چوگان بازی را نیز یاد گرفته و در سراسر امپراطوری وسیع خود رواج دادند. میتوان گفت که گرایش کشورهای شرق آسیا به چوگان به همین دلیل است. لذا از این دوره بهعنوان جدّیترین برهه صدور چوگان از ایران یاد میشود، با این وصف چوگان در دوره ی صفویه به شکوفایی خود می رسد.
مدارک و مستندات زیادی در ادبیات قدیم ما به چشم می خورد که به انجام این بازی اشاره نموده. اکثر شعرای پارسی زبان و عرب زبان از سده های اولیه اسلامی در اشعارخود در وصف بازی چوگان سخن سرایی کرده اند. هرچند به لحاظ گستردگی مرزهای سیاسی ایران در گذشته این بازی در خارج از مرزهای سیاسی کنونی ایران هم (که به عنوان امپراطوری ایران مطرح بوده) اجرا می شده است؛ لیکن خاستگاه اصلی چوگان مرزهای سیاسی کنونی ایران بوده است.
آیا بازی چوگان در میدان امام(ره) (نقش جهان) هم برگزار می شده است؟
میدان نقش جهان در دوران صفویه به علت مرکزیتی که داشته است نه تنها میدانی برای اجرای کلیه ی مراسم و تشریفات دولتی و همچنین سرگرمی ها و بازی هایی چون آتش بازی، مسابقات سوارکاری، تیراندازی، شاطردوانی و یا جشن ها و اعیاد ملی مذهبی و یا مجازات محکومین بوده بلکه مهمترین بازی آن دوران یعنی چوگان هم در این میدان اجرا می گردیده است.
در گزارشات محققین و نوشته های بسیاری از جهانگردان اروپایی به تفصیل درباره این بازی در حضور پادشاهان صفوی پرداخته شده است. همچنین نقاشی های بسیاری از عصر صفوی و یا طراحی های جهانگردان به جامانده است که نشان می دهد این ورزش در دوران صفوی بسیار با اهمیت بوده و در مراسم خاص ملی و دولتی و در حضور سفرای کشورهای خارجی برگزار می گردیده است.
آیا در حال حاضر میدان نقش جهان برای بازی چوگان مناسب است و در این زمینه اقداماتی انجام گردیده؟
باید بگویم طبق گفته مسوولان فدراسیون چوگان ابعاد میدان نقش جهان در ابعاد استاندارد برای بازی چوگان است، همچنین وجود میله های سنگی در دو طرف میدان که از دوره ی صفویه به جامانده حدود تقریبی زمین چوگان را مشخص می کند. درخصوص اینکه در حال حاضر امکان انجام بازی چوگان در این میدان وجود دارد یا نه باید بگویم و اما سخن آخر:
ما نیازمند احیاء ،حمایت وبرگزاری چنین طرح هایی در محوطه ها و اماکن تاریخی هستیم تا بتوانیم خون تازه ای در رگ های گردشگری خود دمیده و در ابعاد مختلفی چون جذب گردشگر، ارتقاء شخصیت فرهنگی کشور در اذهان عمومی جهان، ایجاد نگاه مثبت نزد گردشگران خارجی برای سفر به ایران، تبلیغات جهانی برای شناساندن فرهنگ کشورمان و در نهایت اشتغال زایی گام های موثری برداشته باشیم.به امید روزی که میراث فرهنگی ،صنایع دستی و گردشگری در اولویت اول برنامه ریزی های کوتاه مدت،میان مدت و بلند مدت دولتمردان ما قرار گیرد .