فِی یَدَیْکَ مَالٌ مِنْ مآل اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ، و انت من خزانه
به گزارش پایگاه خبری ربیع، سال هاست محور اصلی نامگذاری سال اقتصادی است و در مناسبت های مختلف نیز بر این موضوع تاکید و پافشاری می شود؟ چرا که سفره مردم و معیشت جامعه با اقتصاد گره خورده و مشکلات اقتصادی به دلائل مختلف از جمله تحریم اقتصادی و سوء مدیریت اقتصادی در دوره‌های مختلف دولت ها سبب فاصله طبقاتی شده و بخش اعظم مردم با مشکلات اقتصادی و معیشتی دست و پنجه نرم می کنند و عده ای هر چند معدود بر اقتصاد کشور چنبره انداخته اند و از طرق مختلف به سرمایه‌های بیشماری دست می یابند! اینکه مقام معظم رهبری مرتب توجه مسئولان و مردم را به اقتصاد جلب می کنند دلیل اهمیت موضوع و ضرورت درمان آن است؟ به تاریخ که نگاهی بیندازیم می بینیم مولا علی علیه السلام در بدو ورود به حکومت اصلاحات اقتصادی مدیریتی را در اولویت اول اقدامات خود قرار دادند. امام علی (ع) در این راستا سه اقدام را اولویت خود قرار دادند، ابتدا بازگرداندن دارایی‌های به غارت رفته، دوم اصلاح نظام تقسیم دارایی‌های عمومی و سوم اصلاح نظام کارگزاری و مدیریتی. در واقع برنامه امام ع نشان می دهد مسایل اقتصادی در یک بحث محوری و پر اهمیت بود.
امام علی (ع) از همان روزهای اول حکومت‌داری خود برای سر و سامان بخشیدن به نظام‌بیت‌المال اقداماتی را سرلوحه کار قرار دادند. اولین اقدام امانتداری دارایی‌های عمومی بود. دارایی‌های عمومی از حاکمیت امانتداری خارج شده بود، یعنی کسی دارایی‌های عمومی را امانت نمی‌دانست. تلاش حضرت این بود که دارایی‌های عمومی، امانت همه مردم تلقی شود و سر سوزنی کسی از بالاترین تا پایین‌ترین فرد حق تصرف در این اموال بر خلاف قانون و ضوابط حاکم را نداشته باشد. به همین دلیل روز نخستی که حضرت حکومت را به دست گرفت در خطبه‌ای که خطاب به مردم ایراد کرد، فرمود: «الا و انه لیس لی امر دونکم الا مفاتیح مالکم؛ مردم بدانید که من در قبال شما جز کلیددار، خزانه‌دار و امانتدار دارایی‌هایتان نیستم» یعنی من به عنوان حاکم در راس حکومت نمی‌توانم هر دخل و تصرفی که خواستم در دارایی‌های شما کنم.
«و لیس لی ان آخذ درهما دونکم؛ بدانید مرا این حق نیست. من حق ندارم بی اجازه شما درهمی را بردارم.» آر همینجا بر تغییر نگرش مسئولان آمور وارد عمل شدند و در تمامی دوران حکمت خود در تلاش بودند این نگاه و فرهنگ را در همه جا به خصوص در مجموعه کارگزاران حاکم کند و همواره تأکید می‌کرد که مجموعه نیروهایی که حکومت را اداره می‌کنند نیز باید دارایی‌های عمومی را امانت مردم بدانند و در آن دخل و تصرف نکنند. به عنوان مثال در همان اوایل حکومت، حضرت نامه‌ای به اشعث بن قیس استاندار آذربایجان نوشتند و به او یادآوری کردند: «وَ فِی یَدَیْکَ مَالٌ مِنْ مآل اَللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛ آنچه در اختیار توست اموال عمومی و دارایی‌های مردم است. وَ أَنْتَ مِنْ خُزَّانِهِ؛ تو تن‌ها خزانه‌داری.»
وقتی مسئولی خود را امانتدار مردم بداند به این سادگی‌ها به خود اجازه نمی دهد این امانت را بیجا هزینه کند؟ برای همسر و فرزندش خودرو بیت المال در اختیار نمی گیرد؟ با خودرو عمومی به مسافرت نمی رود و استفاده شخصی نمی کند؟ حاتم بخشی شیوه او نخواهد بود؟ هیچگونه راه رانتی را باز نخواهد کرد؟ روزنه‌های تبعیض را به سرعت و بدون تعارف و با شجاعت مسدود می کند؟ دست دست درازان به بیت المال را از کیسه عمومی می برد! کسی که وابسته به گروه حاکم باشد را امتیازی نخواهد داد؟ سفره آقازادگی و برادری و فامیل بازی جمع می شود و شایسته سالاری و دین و تقوا و تخصص جای آن را خواهد گرفت؟ این همان چیزی است که سالهای اول انقلاب سیره و روش مسئولان بود! نه از خودرو بیت المال استفاده شخصی می شد نه مسئولان حاضر به دریافت حقوق برای ساعت کار اضافی می گرفتند گرچه تا پاسی از شب در خدمت مردم بودند؟!
چنانچه روایت شده، یکی از اصحاب و یاران امام علی (ع) به نام عبدالله بن زمعه نزد امام (ع) آمد و درخواست کرد که امتیاز، فرصت و رانت مالی به او بدهد چرا که به حاکمیت نزدیک بود؟. در این هنگام حضرت خطاب به عبدالله فرمود: «ان هذا المال لیس لی و لا لک؛ دارایی‌های عمومی بیت‌المال نه از آن من است و نه از آن تو. و انما هو فیء للمسلمین؛ این دارایی‌های عمومی مردم است.»(خطبه ۲۳۲) در واقع نه من می‌توانم در این دارایی‌ها دخل و تصرف کنم نه شخص دیگری. اگر تو حق قانونی داری بهره می‌بری و اگر نداری هیچ بهره دیگری نخواهی برد. عبدالله از سخن امام علی (ع) بسیار ناراحت شد و رفت، امتیاز به نزدیکان ممنوع؟ این سیره علوی است که اگر پاس داشته شود و درست عملیاتی شود مردم را شیفته مسئولان خواهد کرد و اعتمادی فوق اعتماد زاییده آن خواهد بود.
آری، امام علی (ع) کم‌ترین تعرض به دارایی‌های عمومی را گذشت نمی‌کرد، امام ع زمین‌هایی که به عنوان رانت واگذار شده بود را به بیت المال بر گرداندند. از طرفی امام علی (ع) ساماندهی به نظام بیت‌المال را همت خود قرار دادند و به افزایش درآمدهای عمومی اهتمام ورزیدند. این برنامه می تواند معیشت و رفاه مردم را بیش از پیش تامین کند. در خطبه ۳۴ نهج البلاغه آمده است: «ای مرد م از جمله حقوقی که شما بر گردن حکومت و دولت دارید و دولت موظف است آنها را انجام دهد این است که درآمدهای عمومی که در اختیار حکومت است را افزایش دهد، به وفور برساند و بر شما سرریز کند.» امروز انتظار مردم این است که دولت با برنامه اقتصادی منطقی و درست ارزش پول ملی را احیا کند و دلار را از زندگی مردم حذف کند در واقع تاثیری که قیمت دلار بر امورات مردم دارد مردم را فقیرتر و با تنگی معیشت بیشتر مواجه می کند؟ اینکه دلار می تواند سرنوشت اقتصاد و قیمت ها و روند فعالیت های اقتصادی را تعیین کند بسیار نگران کننده و خطناک است؟ باید برای دفع این خطر چاره ای جدی اندیشید! بالعکس دولت باید با برنامه اقتصادی درستی که تنظیم می کند ثروتمند شدن جامعه را سرعت بخشد و در یک برنامه چند ساله فقر و نگرانی های معیشتی را درمان کند. مولای ما علی علیه السلام معتقد بودند نگاه حکومت باید به سمت ثروتمند شدن جامعه باشد و حکومت از ثروتمند شدن مردم بهره بگیرد و آن بهره را در بخش‌هایی که لازم است، سرریز کند نه اینکه در جامعه فقر توزیع کند؟!
مظفر حاجیان