دو روز گذشته همایش گروه مشورتی رئیس جمهور محترم تشکیل شد و در این همایش هماهنگی‌های لازم در جهت پیشنهاد و انتخاب مدیران کشور از وزرا تا تا احتمالاً مسولیت های دیگر مدیریت کشور حتی در استانها مورد مشورت قرار گرفت. انتخاب افراد برای مسئولیت از حسایت و ظرافت‌های خاصی برخوردار است چرا که افراد انتخاب باید تعهد و تخصص و توان عملکردی و روحیه جهادی داشته باشد تا بتواند با کمترین هزینه بیشترین خدمت را به مردم ارائه نماید. در فرآیند مدیریت اسلامی یکی از مهم‌ترین نکات در خور تأمّل انتخاب شایسته‌ترین افراد برای مسؤولیت‌های سالم در جامعه اسلامی است تا از یک سو اشتباهات و انحرافات احتمالی به حداقل برسد و از سوی دیگر جامعه در مسیر رشد و شکوفایی قرار گیرد. وقتی جامعه‌ای بر اساس آرمان‌های دینی شکل گرفته باشد، امّا بر اساس افکار و ایدئولوژی مادّی و غیر مذهبی اداره شود، بی تردید در بخش مدیریت آسیب‌های جبران ناپذیری را متحمّل خواهد شد که شناخت این آسیب‌ها امری ضروری است. اصطلاح آسیب شناسی مدیریت، یعنی شناخت اشکالاتی که در حوزه اجرا (قوه مجریه) متوجه امور اداری، سیاسی و اجتماعی شود که از نگاه علی علیه السلام اشارتی خواهیم داشت. یکی از آسیب‌های مهم، تکبّر و خودخواهی است. چنانچه برخی افراد پس از رسیدن به مقام به آن مبتلا می‌شوند. در اثر غفلت از حقیقت، بشر ممکن است به محض رسیدن به ریاست دچار تکبّر و خودپسندی شود که این رذیله اخلاقی بزرگ‌ترین آفت کاری اوست و می‌تواند تمام آثار مثبت مسؤولیت وی را از بین ببرد. اینجاست که حضرت علی (ع) همواره کارگزاران و مدیران نظام اسلامی را به دوری از تکبّر و خود بینی توصیه می‌کند.
آن حضرت در عهدنامه خود به مالک اشتر چنین می‌فرماید: «ایاک و الاعجاب بنفسک و الثّقه بما یعجیک منها و حبّ الاطراء فانّ ذلک من اوثق فرص الشّیطان فی نفسه لیمحق ما یکون من احسان المحسنین؛ مبادا هرگز دچار خودپسندی شوی و به خوبی‌های خود اطمینان کنی و به پرهیز از این که دوست داشته باشی دیگران تو را ستایش کنند، زیرا حالت غرور و خودپسندی مناسب‌ترین فرصت برای شیطان است تا کردار نیک نیکوکاران را نابود کند.» بر اساس اندیشه سیاسی امام علی (ع) غرور و خودخواهی بزرگ‌ترین آفت مدیریت است که زمامداران و مدیران را به سوی خودکامگی و سرانجام ذلّت و خواری می‌کشاند، بنابراین مسؤولین کشور اسلامی نباید در اثر این صفت رذیله، گرفتار وسوسه‌های شیطانی شده و از راه حق خارج شوند، بلکه همیشه باید مواظب باشند تا به غرور و خود بینی دچار نگردند. یکی دیگر از آسیب‌هایی که مسؤولین و مدیران را از مسیر اصلی حکومت و مدیریت منحرف می‌سازد، جدایی میان مسؤولین و مردم است. امام علی (ع) در سیره خود همواره کارگزاران و مسؤولین حکومتی را نسبت به این آسیب مهم هشدار می‌داد و به آنان می‌فرمود که میان خود و عموم مردم نباید هیچ گونه فاصله و مانعی قرار دهید. آن حضرت خطاب به مالک اشتر می‌فرماید: «فلا تطوّلنّ احتجابک عن رعیتک فانّ احتجاب الولاه عن الرّعیه شعبه من الضّیق و قلّه علمٍ بالامور و الاحتجاب منهم یقطع عنهم علم ما احتجبوا دونه فیصغر عندهم الکبیر و یعظم الصّغیر و یقبح الحسن و یحسن القبیح و یشاب الحقّ بالباطل؛ هیچ گاه خود را به مدّت طولانی از مردم پنهان مکن، زیرا دور بودن زمامداران از چشم عموم مردم خود موجب نوعی محدودیت و بی اطلاعی نسبت به کارهای مملکت است. پنهان شدن زمامداران آگاهی آنان را نسبت به بسیاری از مسائل از بین می‌برد، در نتیجه بزرگ نزد آنان کوچک و کوچک نزد آنان بزرگ می‌شود و نیز کار نیک زشت و کار زشت زیبا جلوه داده می‌شود و حق با باطل آمیخته می‌گردد.» از این رو مدیریت پسندیده در اداره امور باید پاسخگوی نیازها و پرسش‌ها و جهت دهنده مسیر توده‌های مردم باشد. کم توجهی یا بی توجهی به طبقه محروم و قشر آسیب پذیر جامعه آسیب شکننده دیگر در مدیریت است.
مولای پرهیزگاران در نهج البلاغه مدیران و کارگزاران را به توجه بیش‌تر به قشر محروم جامعه و تأمین خواسته‌های آنان توصیه نموده است. آن حضرت به مالک اشتر چنین می‌فرماید: «مبادا سرمستی حکومت تو را از رسیدگی به محرومان باز دارد که هرگز انجام کارهای فراوان و مهم عذری برای ترک مسؤولیت‌های کوچک‌تر نخواهد بود. همواره در فکر مشکلات آنان باش و از آنان روی بر مگردان. امور کسانی از فقرا را رسیدگی کن که به ظاهر به چشم نمی‌آیند و دیگران این قشر را کوچک می‌شمارند و کم‌تر به تو دسترسی دارند.» مدیران در جامعه اسلامی علاوه بر تأمین نیازهای اولیه محرومان از بیت المال باید برای استرداد حقوق از دست رفته آنان اقدام نمایند و وظیفه دارند که علل و عوامل ثروت‌های بادآورده را شناسایی و ریشه کن کنند و اجازه ندهند که عدّه‌ای با تجاوز به حقوق دیگران، به انباشت ثروت نامشروع بپردازند. همچنین انحصار طلبی آسیبی است که باید مورد توجه قرار گیرد. انحصارطلبی آن است که مدیر و کاگزار در حوزه قدرت و اختیارش همه چیز را به خود و خویشاوندانش اختصاص دهد، بدین معنا که قدرت، امکانات و دیگر امتیازات اجتماعی را به اقوام و دوستان خود اختصاص دهد و دیگران را از آن‌ها محروم سازد. امیرالمؤمنین علی (ع) به مالک اشتر می‌فرماید: «از امتیاز خواهی بپرهیز و چیزی را که همه مردم نسبت به آن یکسان هستند به خود اختصاص مده. هر کارگزار و مسؤولی نزدیکان و خویشاوندانی دارد که توقع برتری، امتیازخواهی و دخالت در قراردادها بدون رعایت انصاف را دارند، ولی تو چاره‌ای بیندیش و به هیچ یک از اطرافیان و وابستگان چیزی از مال، زمین و…واگذار مکن و مبادا در تو طمع کنند تا قراردادی به سود آنان منعقد کنی، زیرا این کار مایه ضرر سایر مردم می‌گردد.» از فرمان‌های امام علی (ع) به مسؤولین و مدیران نظام اسلامی چنین بر می‌آید که انحصارطلبی بزرگ‌ترین آفت دولتمردان است. تاریخ جهان دولتمردان های فراوانی را سراغ دارد که در اثر انحصارطلبی به سرعت رو به ضعف رفته و زمینه زوالشان فراهم گردیده و نابود شده‌اند. عزیزانی که مسئولیت می‌پذیرند مراقب باشند؟
مظفر حاجیان