به گزارش پایگاه خبری ربیع، ۲۵ شوال مصادف با شهادت بنیانگذار فقه جعفری، حضرت امام جعفر صادق (ع) است. این شهادت را به همه انسان‌های ولایتمدار و دوستداران خاندان اهلبیت عصمت و طهارت تسلیت عرض می‌کنیم. دوران امامت امام صادق (ع) از نظر سیاسی از اهمیت و موقعیت ویژه‌ای برخوردار بود تا آن جا که در سیاست‌ها و موضع‌گیری‌های آن حضرت در ارتباط با جریانات سیاسی و مسائل فرهنگی نقش بسزایی داشت؛ از این رو، برای شناخت نقش امام صادق (ع) در پاسداری از مکتب تشیع و گسترش فرهنگ شیعی لازم است نسبت به اوضاع و شرایط سیاسی اجتماعی آن عصر شناخت اجمالی داشته باشیم.

دوران امامت پیشوای ششم دوره تحول‌های سیاسی و اجتماعی جامعه اسلامی و فراز و نشیب‌های زیادی بود. این دوره را مورخان دوره بی‌ثباتی سیاسی و بروز قیام‌ها و شورش‌ها در جامعه اسلامی دانسته‌اند. در این دوره زمام کشور اسلامی به دست حاکمان غاصب، بی‌کفایت، بی‌رحم و کینه‌توز اموی و عباسی بود که کارگزاران آنان علیه اسلام ناب و جبهه امامت، جنایات هولناک و انتقام‌جویانه در حق آزادیخواهان و حق‌طلبان به‌ویژه شیعیان و علویان نموده، جو خفقان را تشدید و کشتار در سطح جامعه را فزونی بخشیده، فشار اقتصادی توان‌فرسا بر توده‌های مردم وارد می‌نمودند، آری، بی‌کفایتی و خودکامگی و قدرت‌طلبی زمامداران اموی از عواملی بود که در دامن‌زدن به فتنه‌ها و قیام‌های مردمی و تحولات سیاسی پی‌درپی در جامعه و حتی درون دستگاه خلافت مؤثر بود. آنها هیچ حرمتی برای جان مسلمانان قائل نبودند و با کوچک‌ترین بهانه‌ای آنان را می‌کشتند، در این میان شیعیان و پیروان اهل بیت (ع) بیشترین فشار و آزار را از سوی آنان متحمل می‌شدند. به کارگزاران خود توصیه می‌کردند بر شیعیان سخت بگیرند و آنان را تحت فشار قرار دهند و به زندان افکنند و آثارشان را محو کنند، خونشان را بریزند و از حقوق بیت‌المال محرومشان کنند. این توصیه‌های مرگبار، دست کارگزاران جیره‌خوار را در شهرهای مختلف برای اعمال هر نوع خشونت نسبت به مخالفان باز گذاشت. در این شرایط سخت برجسته‌ترین محور تبلیغاتی امام صادق (ع) تبلیغ امامت و پاسداری از این سنگر اساسی به عنوان تداوم‌بخش خط رسالت بود.

پیشوای صادق در مقام ایفای این رسالت مهم در آن شرایط حساس، از یک سو امامت حاکمان زمان خود را نفی کرد، از سوی دیگر خویشتن را صاحب واقعی حق امامت و ولایت معرفی نمود. این یک بعد از ابعاد مبارزات سیاسی آن اما همام است. امام (ع) در مرحله نخست، موضع باطل و ضد اسلامی خلفا و کارگزاران آنان را حتی در حضور خود ایشان، گوشزد و با بازداشتن پیروان خود از مساعدت با حکومت و مراجعه به محاکم قضایی آنان، مشروعیت دستگاه خلافت را نفی می‌کرد. امام (ع) در پاسخ عمر بن حنظله در ارتباط با مراجعه شیعیان به محاکم دولتی و مراجع قضایی وابسته به حکومت فرمود: هرکس درباره حق یا باطلی به (محاکم قضایی) آنان رجوع کند بی‌گمان به طاغوت که از مراجعه به آن نهی شده، رجوع کرده است و هر مالی که از این طریق به دست آورده غیرمشروع است. هرچند حق خودش باشد؛ زیرا آن را براساس حکم طاغوت به دست آورده است، در صورتی که خداوند فرمان داده است به طاغوت کفر بورزند. گرچه برخی با دیده‌پوشی از بُعد سیاسی حرکت‌های امام صادق (ع) او را نشسته بر کُرسی تدریس و فردی تنها مشغول تحقیق علمی می‌دانند؛ اما جهت‌گیری‌های سیاسی امام، انکارناپذیراست.

سیاست برای ائمه (ع) تعریفی دیگر دارد و آن اجرای احکام فردی و اجتماعی اسلام و فراهم‌آوری زمینه دست‌یابی مردم به آرمان‌های قرآنی است. امام صادق (ع) نیز با این خط‌مشی پیامبرپسند، طبق شرایط و مقتضیات زمان خویش، با پدید آوردن انقلاب ریشه‌ای فرهنگی، این مهم را محقق ساخت و چهره زیبای اسلام را از سالیان انزوا در آورد. این سیاست موفق و کوبنده است که سیاست منصور دوانیقی را به خاک ذلّت می‌کشاند. هم از این روست که منصور، ناتوانی دستگاه سلطنتی خود را چنین اعتراف می‌کند: «جعفر بن محمد، استخوانی است که در گلوی من گیر کرده است». امام صادق(ع) در سنگر علم، نوعی دیگر از مبارزه را در جامعه‌ای بسته که قدرت‌های حاکم بر وجدان و عقول مردم استیلا یافته بودند، آغاز نمودند و به‌طور غیرمستقیم در قالب اشاعه علم، رشد سیاسی جامعه را ارتقا بخشیدند و توجه و آگاهی مردم را نسبت به موضع حق خود افزودند. پایه‌گذاری نهضت علمی و تدوین فقه اهل بیت(ع) نیز یک حرکت مبارزاتی بود؛ همچنین یکی از مشکلات عصر امام صادق(ع) مسئله غلات و عقاید باطل آنها بود که آن حضرت(ع) شدیدا به مقابله و مبارزه با آنها برخواست و این مبارزه و مخالفت باعث محدود شدن و تضعیف این فرقه شد. ایشان شیعیان را توصیه بر پرهیز از معاشرت با آنان می‌نمودند و عقاید و افکار غلات را تکذیب می‌فرمودند: ای مفضل با غلات نشست و برخواست نداشته باشید و با آنها غذا نخورید و دست دوستی به سوی آنها دراز نکنید و به مبادله علمی با آنان نپردازید.

در هر حال مجموعه مبارزات سیاسی امام(ع) فرهنگی عقیدتی بود. بخش پایانی زندگانی امام صادق(ع) مصادف با خلافت ظالمانه منصور عباسی شد، امام(ع) شدیدا از ناحیه خلیفه مورد دشمنی و حسادت قرار گرفت؛ زیرا امام(ع) بر حقانیت ولایت ائمه و ازجمله خودشان اصرار می‌ورزید و لحظه‌ای حاضر به پذیرش و تأیید حکومت بنی‌العباس نشد. لذا دشمن از همین مسئله بیمناک بود. سرانجام آن بزرگوار با توطئه منصور عباسی(لع) در ۲۵ شوال سال ۱۴۸ هجری در ۶۵ سالگی مسموم و شهید شد و مظلومانه در قبرستان بقیع مدفون شد.

 مظفر حاجیان