حذف صفر از پول ملی؛ جراحی نمادین یا درمان ریشهای؟
در چند دهه اخیر، ایران بارها با طرح حذف صفر از پول ملی مواجه شده؛ طرحی که در ظاهر ساده به نظر میرسد اما در بطن خود حامل پیامها و تبعات اقتصادی، اجتماعی و روانی گستردهای است.
به گزارش پایگاه خبری ربیع، در چند دهه اخیر، ایران بارها با طرح حذف صفر از پول ملی مواجه شده؛ طرحی که در ظاهر ساده به نظر میرسد اما در بطن خود حامل پیامها و تبعات اقتصادی، اجتماعی و روانی گستردهای است. پس از سالها بحث و بررسی، سرانجام در سال ۱۳۹۹ لایحه دولت برای حذف چهار صفر از پول ملی با تصویب مجلس شورای اسلامی، یک گام مهم به جلو برداشت. اما آیا این طرح، یک اقدام کارآمد برای بازسازی نظام پولی کشور است یا فقط یک تغییر ظاهری برای تسکین روانی جامعه؟ پیشزمینه تاریخی ایران از دهه ۱۳۵۰ به بعد، همواره با روند صعودی تورم مواجه بوده است. جنگ تحمیلی، تحریمها، کاهش ارزش پول ملی و رشد نقدینگی، باعث شد ارزش واقعی «ریال» به شدت کاهش یابد و اسکناسهای درشتتری وارد بازار شود.
زمانی که اسکناس ۱۰۰۰ ریالی ارزش داشت، امروز اسکناس ۱۰۰٬۰۰۰ ریالی نیز قدرت خرید قابلتوجهی ندارد. از این رو، استفاده از واحد «تومان» در عرف مردم، بهجای ریال، یک واکنش طبیعی به بیارزش شدن پول بوده است. اهداف رسمی از حذف صفر دولت و بانک مرکزی در توجیه این طرح، اهدافی را برشمردهاند:
۱- کاهش هزینههای چاپ و نگهداری پول: اسکناسهای درشتتر و کمحجمتر، هزینه کمتری برای چاپ، حملونقل و ذخیرهسازی دارند.
۲- افزایش کارایی نظام پرداخت: با کاهش تعداد ارقام در فاکتورها، حسابداری و تراکنشهای بانکی، دقت و سرعت بالاتر میرود.
۳- بهبود درک عمومی از ارزش پول: سادهتر شدن مبادلات مالی برای عموم مردم و کاهش اشتباهات محاسباتی.
۴- ترمیم وجهه بینالمللی پول ملی
در معاملات خارجی، واحد پولی با صفرهای کمتر، جدیتر و با ثباتتر جلوه میکند. روند اجرای طرح بر اساس مصوبه مجلس، قرار است چهار صفر از پول ملی حذف و واحد رسمی کشور (معادل ۱۰٬۰۰۰ ریال فعلی) تغییر کند. در فاز نخست، اسکناسها و سکههای جدید با نماد “تومان” چاپ میشوند و در کنار اسکناسهای قدیمی گردش میکنند. این دورهی گذار، به مدت ۲ تا ۵ سال در نظر گرفته شده تا مردم به تدریج با سیستم جدید خو بگیرند.البته دولت و بانک مرکزی از چندسال گذشته به شکل نامحسوس اقدام به چاپ اسکناسهای که چهار صفر آن را کم رنگتر چاپ نموده که این آمادگی در ذهن مردم ایجاد کرده است. تجربه کشورهای دیگر ایران در این مسیر تنها نیست. کشورهایی مانند ترکیه، برزیل، آرژانتین، زیمبابوه، لهستان و چند کشور اروپای شرقی نیز تجربه حذف صفر داشتهاند. ترکیه در سال ۲۰۰۵ شش صفر را از لیر حذف کرد و همزمان با آن، اصلاحات اقتصادی گستردهای همچون کاهش کسری بودجه، افزایش استقلال بانک مرکزی و جذب سرمایه خارجی را در دستور کار قرار داد.
در دهه نخست اجرای این طرح، تورم ترکیه مهار شد و اقتصاد این کشور ثبات نسبی یافت. اما از سال ۲۰۱۸ به بعد، به دلیل دخالتهای سیاسی در سیاستگذاریهای پولی و کاهش استقلال بانک مرکزی، نرخ تورم دوباره افزایش یافت و ارزش لیر بهشدت کاهش پیدا کرد. در مقابل، کشورهایی مانند آرژانتین و زیمبابوه که بدون اصلاحات ساختاری تنها به حذف صفر پرداختند، بارها ناچار به تکرار این اقدام شدند. تجربه این کشورها نشان میدهد که حذف صفر اگر بدون درمان ریشههای تورم انجام شود، فقط مُسکن است نه درمان.
چالشها و پیامدهای احتمالی:
۱- تورم ساختاری: اگر حذف صفر بدون کنترل نقدینگی، انضباط مالی و اصلاح نظام بانکی اجرا شود، ممکن است مردم به سرعت شاهد کاهش قدرت خرید “تومان جدید” شوند و بیاعتمادی به پول ملی تشدید شود.
۲ – هزینههای اجرایی: طراحی، چاپ، توزیع اسکناس و سکه جدید، آموزش عمومی، بهروزرسانی سیستمهای بانکی و نرمافزارهای مالی هزینهبر خواهد بود
۳. سردرگمی روانی جامعه: در دورهی گذار، احتمال بروز سردرگمی میان قیمتگذاریها، فاکتورها و محاسبات وجود دارد، بهویژه در مناطق با سواد مالی پایینتر.
۴. فرصت برای سوءاستفاده: تغییر واحد پولی ممکن است فرصتی برای برخی سودجویان فراهم کند تا با قیمتگذاریهای نامتعارف یا ابهامآفرینی، از شرایط سوءاستفاده کنند.
- ۵. تحلیل کارشناسان اقتصاددانان بر این باورند که حذف صفر از پول ملی تنها در صورتی مفید است که همزمان با اصلاحات بنیادین اقتصادی مانند کنترل تورم، اصلاح نظام بانکی، کاهش وابستگی بودجه به نفت، و شفافسازی مالی اجرا شود. در غیر این صورت، این اقدام بیشتر جنبهی ظاهری خواهد داشت. برخی از کارشناسان نیز بر این نکته تأکید دارند که تأثیر مثبت روانی آن بر جامعه و افزایش اعتماد به نظام پولی، در کوتاهمدت میتواند مفید باشد. –
در نهایت باید گفت که حذف صفر از پول ملی، بهخودیخود نه یک معجزه است و نه یک فاجعه. این تصمیم میتواند گامی روبهجلو برای بازسازی ساختار پولی کشور باشد، به شرط آنکه با سیاستهای اقتصادی سنجیده، واقعگرایانه و در تعامل با بدنهی کارشناسی اقتصاد همراه باشد. مهمتر از حذف صفر، حذف ریشههای تورم، فساد و ناکارآمدی اقتصادی است؛ چرا که تنها در سایهی ثبات اقتصادی است که مردم دوباره به ارزش پول ملی خود اعتماد خواهند کرد.
اطلس محمودیان