قم به عنوان یک کلان شهر بزرگ، در سالهای اخیر، با وجود همه فراز و نشیب هایی که با آن دست به گریبان بوده، به تحولی چشمگیر و هدفمند در مدیریت شهری و اجرای بسیاری از پروژه های عمرانی و زیربنایی دست یافته است.
قم به عنوان یک کلان شهر بزرگ، در سالهای اخیر، با وجود همه فراز و نشیب هایی که با آن دست به گریبان بوده، به تحولی چشمگیر و هدفمند در مدیریت شهری و اجرای بسیاری از پروژه های عمرانی و زیربنایی دست یافته است.
تحولاتی که نشان می دهد اگر چه قم، میراث دار پروژه های نیمه تمام بیشماری در طول سالهای گذشته بوده، اما اتمام این پروژه ها، علاوه بر تخصیص بودجه به مدیریت، کارآمدی ،برنامه ریزی جامع، سیاست گذاری های دقیق و اولویت سنجی نیز وابسته است.
قم با بیش از ۹۶ درصد جمعیت شهری و به عنوان یک تک شهر، در سطح استان، دارای نیازهای پیچیده ای است که گاه به دلیل بی توجهی و یا عدم مدیریت،هزینه های هنگفتی را در، نیمه تمام باقی ماندن پروژه های شهری، متحمل شده است، هر چند به نظر می رسد مدیریت و تحولات شهری قم، فرصت سوزی های گذشته را تا حد زیادی جبران کرده است.
مدیریت شهری به عنوان امری تخصصی، یکی از وظایف مهم خود در اداره امور شهر را، اجرای پروژه های عمرانی و زیربنایی می داند و در دامنه گسترده وظایف شهرداری ها،علاوه بر ارائه خدمات شهری، توسعه فراگیر شهر نیز به چشم می خورد.
در واقع شهرداری، نهادی با سابقه صد ساله در حوزه عمران و آبادانی، دارای وظایف مهمی همچون بررسی دقیق طرح های فنی و عمرانی، مطابق با نیازهای مدیریت شهری در قالب کمیسیون های تخصصی، ایجاد هماهنگی و تعادل میان اجرای طرح های عمرانی و جاری و توجه به نقشه تفصیلی در روند اجرای طرح ها و برآورد دقیق هزینه ها تا اتمام پروژه است.
وجود زمان بندی های مشخص و رفع موانع بر سر تکمیل پروژه های عمرانی و کاهش هزینه ها از جمله رویکردهای مهم مدیریت شهری قم در سالهای اخیر است، تا جایی که توانسته رضایت و اعتماد شهروندان را به خود جلب نماید، به ویژه اینکه با تکمیل هر پروژه ای، شهروندان به این سطح از باور دست یابند که اجرای آن توانسته است بخش زیادی از نیازها را در بر بگیرد و مشکلات مهمی را در بدنه شهر، رفع نماید؛ هر چند تا رسیدن به نقطه مطلوب،همچنان فاصله هایی دیده می شود.
در مدیریت یکپارچه شهری، همراهی دستگاهها و نهادها با شهرداری می تواند نوید بخش تعادل و هماهنگی مناسبی در اجرای پروژه ها بر اساس مدل مدیریت شهری در اداره شهر باشد، همچنین ایجاد مدیریت واحد شهری در تمامی حوزه ها،نقش مهمی در اجرای پروژه ها دارد و می تواند فضاهای شهری را به سمت و سوی رشد و توسعه، سوق دهد.
طرح ها و پروژه های شهری و عمرانی اگر چه در ظاهر یک سازه و یا طرحی در جهت رفع مشکلات شهری به نظر می آیند، اما در حقیقت موفقیت اجرای پروژه، یک سرمایه گذاری مهم شهری و اجتماعی به شمار می رود و وابسته به هدف گذاری های راهبردی و برنامه ریزی های دقیق است، وگرنه تخصیص و هزینه کرد بودجه در به سرانجام رسیدن پروژه به معنای به هدر دادن منابع، تلقی خواهد شد.
در این خصوص تعدد پروژه ها در فضاهای عمومی و محیطی شهری نیز به معنای موفقیت در مدیریت شهری به شمار نمی رود، بلکه هدف گذاری بر اساس نیازسنجی و توجه به اولویت بندی ها می تواند موفقیت در یک پروژه عمرانی را دو چندان کند.
در یک مدیریت پویای شهری، علاوه بر نیازسنجی در اجرای پروژه، توجه به زمان بندی در تکمیل آن طرح نیز از اهمیت بالایی برخوردار است، چه بسا پروژه هایی که به دلیل عدم پیش بینی های لازم در بودجه و زمان بندی و وجود تورم، سالهاست نیمه کاره رها شده و نه تنها مشکلی از مدیریت شهری را رفع نکرده بلکه خود باری سنگین بر دوش شهر محسوب می شود، چرا که گذر زمان و تاخیر در تکمیل پروژه‌های عمرانی، موجب افزایش هزینه ها نیز می شود.
گاهی نیز به دلیل عدم مدیریت صحیح در تعریف پروژه ها و فقدان نگاه کارشناسی و مطالعات اولیه، طرح‌هایی نیمه کاره شکل می گیرد که در نیمه راه، نمی توان تصمیمی برای حذف یا تکمیل آن پروژه گرفت، در این باره مردم قم، پروژه منوریل را با همین ویژگی ها به خوبی می شناسند ؛پروژه ای که بودجه های هنگفتی را به هدر داد و تکمیل یا تخریب آن،عملا توجیه اقتصادی مناسبی ندارد و تنها یادآور برخی سوء مدیریت ها در تصویب این پروژه عظیم و در عین حال ناکارآمد در قم است.
خوشبختانه تغییر مدیریتی در چهار سال گذشته در قم و توجه به اولویت های اصلی، راهبردی مهم در بهره وری و صیانت از منابع طبق طرحی برنامه محور در تکمیل پروژه‌های نیمه تمام به شمار می رود و نشان می دهد عزم مدیریت شهری بر تکمیل پروژه ها جزم شده است، در این مدت،علی رغم تمامی ناملایمات و کمبود اعتبارات و وجود بدهی های سنگین و حتی وجود تحریم های اقتصادی، پروژه های مهمی در سطح شهر قم به سرانجام رسید که گره گشای مشکلات فراوانی در مدیریت شهری است.
به نظر می رسد ایجاد تعامل دو سویه میان شهرداری و شورای اسلامی شهر قم، فارغ از حواشی و دیدگاههای جناحی، تا حد زیادی توانسته است خرد جمعی و مدیریت را چاشنی اجرای پروژه های عمرانی کند و توسعه ای فراگیر به ویژه در برخی از مناطق محروم به وجود بیاورد.
رعایت اصول علمی در مدیریت پروژه‌های عمرانی یکی دیگر از شاخصه هایی است که در تکمیل پروژه های نیمه تمام و تعریف طرح های جدید در قم دیده می شود تا پروژه ها به سمت و سوی ارتقای کیفیت پیش رود، در این عرصه انتظار می رود قم بر اساس برنامه ریزی دقیق، مسیری روشن را در اجرای پروژه های شاخص و مهم بپیماید.
بی شک مشارکت نهادها و شهروندان، مدیریت جامع در تصویب پروژه های عمرانی، شفافیت مالی، انتخاب پیمانکارانی متخصص و کارآمد، توجه به ابعاد اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی هر پروژه و سرعت بخشی به اجرای طرح در زمان بندی تعریف شده بر اساس اولویت ها، هر یک سهم مهمی در پیشبرد عمران و آبادانی شهر قم دارد.
اگر چه در سالهای اخیر با گرانی ارز و چند برابر شدن هزینه ها و حتی خروج برخی از پیمانکاران از تعهدات خود مواجه بودیم اما مدیریت های مالی شهرداری، تا حد زیادی از راکد ماندن پروژه های مهم در قم جلوگیری کرد و بسیاری از پروژه هایی که پیشرفت فیزیکی بالایی داشتند را به سرانجام رساند.
تکمیل پروژه های نیمه تمام عمرانی، حجم زیادی از اعتبارات را به خود اختصاص می دهد و همین امر، بر دیگر وظایف و خدمات شهرداری در سایر حوزه ها، اثر می گذارد، در مدیریت شهری باید به پیشبرد پروژه‌هایی پرداخت که در اولویت قرار دارند و گرنه در تکمیل بسیاری از پروژه های نیمه تمام، به بن بست خواهیم رسید.
بر این اساس در سه سال اخیر،پروژه های مهمی به نتیجه رسید و تحولات خوبی در قم شکل گرفت، هر چند بر سر اجرای برخی از پروژه ها، موانع قانونی وجود داشت، اما با مدیریت جامع و بررسی های دقیق و موشکافانه، راهکارهای قانونی نیز برای تکمیل این پروژه های بر زمین مانده، اتخاذ شد.
باید پذیرفت وقتی نمی توان بر روی اعتبارات و بودجه ها برای تکمیل تمامی پروژه های عمرانی و زیربنایی، حسابی باز کرد، می توان با در نظر گرفتن اولویت ها،از ظرفیت بخش خصوصی و جذب سرمایه گذار نیز بهره گرفت.
با توجه به نگاه کارشناسی صورت گرفته، قم در سال ۹۸ پیشرفت یک هزار درصدی نسبت به قبل از انقلاب داشته است و به خصوص در سالهای اخیر دستاوردهای خوبی در حوزه مدیریت شهری و عمران و آبادی داشته ایم که مرهون مدیریت و زحمات طاقت فرسا و تلاش های شبانه روزی است.
اگر چه طولانی شدن برخی از پروژه ها در مرکز شهر همچنان مشکلاتی را در تردد شهری ایجاد کرده است اما با توجه به اینکه در قم بسیاری از پروژه های رها شده،به سرانجامی رسیده اند و مردم تاثیر اجرای پروژه ها را در اداره شهر به خوبی لمس کرده اند، چشم امید به پشت حصارهای پیچیده شده در اطراف این پروژه ها دارند تا به زودی به بهره برداری برسد و گره های کور ترافیکی در اطراف آن، باز شود.
در این باره لازم است با مدیریتی منسجم و با شفافیت و انضباط مالی، پروژه های مهم را به نتیجه برسانیم تا بتوانیم در برنامه ریزی های چشم انداز ۲۰ ساله و یا قم در سال ۱۴۰۰، به موفقیت خوبی به لحاظ توسعه پایدار دست یابیم، هر چند قم، به عنوان شهری بین المللی و با انواع و اقسام نیازها با بودجه ۲ هزار میلیارد تومانی نمی تواند با سرعت بالایی به سمت عملیاتی شدن پروژه ها حرکت کند و در این خصوص لازم است اعتبارات ملی برای بسیاری از پروژه های شهری قم، تخصیص یابد.
طبق سیاست گذاری های انجام شده ۲۰ درصد بودجه در مدیریت شهری قم،هزینه های جاری و ۸۰ درصد آن بودجه عمرانی است و رویکرد شهرداری در ارائه برنامه ها، کاهش بودجه های جاری بوده که البته با بودجه ریزی پیشرفته و مدیریت شده می تواند به بهترین نحو تحقق پیدا کند.
بی شک در جهت توسعه پایدار باید پروژه ها به گونه ای برنامه ریزی شود که در کمترین زمان، مناسب ترین قیمت و بهترین کیفیت به سرانجام برسد و شهرداری برترین روش ها را برای تحقق پروژه ها اتخاذ کند.
البته به نظر می رسد به دلیل جانمایی پروژه های عمرانی، توسعه فراگیر شهر قم رقم بخورد، با توجه به اینکه میان توسعه، عمران و آبادانی و همچنین رشد اجتماعی و فرهنگی شهر، ارتباط مستقیمی برقرار است، باید مدیریتی همه جانبه، پشتوانه دستیابی به اهداف در توسعه شهر باشد.
قم در جهت عمران و آبادانی نیازمند گام های مهمی در احداث دسترسی ها، پارک سوارها، ایجاد شهرک های مختلف با کاربردی های متنوع در جهت ساماندهی صنوف، توسعه و بهسازی آسفالت معابر، تکمیل پیاده روسازی ها ، یکپارچه کردن سیستم تملک ها،طراحی مجموعه خدماتی و رفاهی، ایجاد کارخانجات پیشرفته در مدیریت پسماند، دستیابی به استانداردهای جهانی در مدیریت شهری، توسعه پروژه های بهسازی بافت های فرسوده، تکمیل رینگ‌های ترافیکی، طراحی شهری هوشمند، تکمیل مترو و افزایش سرانه فضای سبز و ده ها پروژه مهم دیگر است.
در مدیریت شهری فعلی، بیش از ۵۰۰ پروژه شهری و عمرانی در قم افتتاح شده است و تحولاتی در زیرساخت‌های ترافیکی،ساخت پل، روگذر و زیرگذر، اصلاح هندسی، اصلاح فضای سبز تحول در فضای تفریحی، توسعه پارکها، بوستانها، تحول در حمل و نقل شهری، تحول در مدیریت پسماند، ترمیم و توسعه زیرساختی قم، بهره‌گیری از فناوری‌های روز و توسعه سیستم‌های کنترل هوشمند را شاهد بوده ایم.
همچنین شهرداری قم در طول این چند سال بخش زیادی از پروژه ها از جمله تقاطع غیر همسطح مقداد، تقاطع آیت الله بروجردی، تقاطع غیر همسطح شهدای مدافع حرم، تقاطع غیر همسطح میثم، و میدان امام خمینی(ره)، بلوار پیامبر اعظم(ص)، بلوار شهید کریمی، تقاطع غیرهمسطح کریمه، کارخانه تبدیل کود کمپوست، پروژه های ورزشی و فرهنگی در سطح شهر، تقاطع سه سطحه ۱۵ خرداد، زیرگذر فردوسی، پل‌های متعدد عابر پیاده، سورتمه ریلی، مرکز تحقیقاتی گل‌های تزئینی، مجموعه پارک آبی بوستان غدیر، ادامه بلوار جمهوری، باغ موزه دفاع مقدس و پروژه های مهم دیگری را به سرانجام رسانده و همچنان نیز در جهت تکمیل پروژه های نیمه کاره در تلاش است.
از سوی دیگر توسعه قطار شهری، احداث بزرگترین آکواریوم منطقه خاورمیانه، باغ پرندگان، تقاطع غیرهمسطح خیابان کیوانفر و خیابان امام خمینی(ره)، ادامه بلوار عماریاسر، احداث پارک هزارهکتاری شهر قم و پروژه های متعدد دیگری در مدیریت شهری قم در انتظار تامین منابع است.
تحول در شهر قم و مدیریت جامع در حوزه شهری، دلایل مختلفی دارد که از آن جمله اعتماد به متخصصان مدیریت شهری و همچنین نیروهای بومی است ضمن اینکه پرهیز از جزیره ای عمل کردن، تحولی دیگر در مسیر اجرای پروژه های عمرانی در قم ایجاد می کند.