سابقه تاریخی ساخت برج­های کبوتر به طور دقیق مشخص نیست ولی قدمت آن ها به ۷۰۰ سال پیش بر می­گردد. ابن بطوطه در اوایل قرن ۸ هجری از وجود کبوتر خانه­ها یاد کرده است. بیشتر جهانگردان اروپایی که در زمان صفویه و بعد از آن به ایران سفر کرده­اند در سفرنامه های خود از برج­های کبوتر مطالب زیادی نوشته­اند که از جمله آن­ها ­می­توان به شاردن اشاره کرد.

تیمور لنگ نیز در زمان حمله به اصفهان با مشاهده این سازه­ها فکر می­کند مردم منطقه کبوتر باز هستند و وقتی به فایده آن­ها پی می­برد از آن ها الگو برداری کرده و در پایتخت کشور خود یعنی بخارا نمونه هایی از آن را می سازد. این برج­ها امروزه به آثار تاریخی با اهمیتی تبدیل شده­اند که می­توانند گردشگران زیادی را به خود جذب کنند. علاوه بر آن برای نسل امروز می­تواند گواه خوبی برای نشان دادن تاریخ و فرهنگ باشد یا بخش­هایی که در گذشته کاربری کشاورزی داشته­اند را نشان دهد.

اشکال مختلف کبوتر خانه

جنس دیوارهای کبوترخانه­ها از گل رس و کاه ساخته شده است و در دیواره برج ورودی­های برای کبوترها تعبیه کرده­اند.

به طور کلی در ساخت کبوترخانه­ها از انواع علوم و مهندسی هوشمندانه استفاده گردیده است.

کبوتر­خانه­ها را از نظر شکل می­توان به چند دسته تقسیم کرد:

۱- دایره­ای شکل: این نوع از کبوتر­خانه­ها بیشتر از انواع دیگر است و در اصفهان و شهرستان­های نزدیک به آن ساخته می­شده است.

۲- مکعبی یا چهار کنج که بیشتر در نواحی شمال غرب اصفهان و محدوده شهرستان­های گلپایگان و خوانسار به چشم می­خورند.

۳- ترکیبی یا چند قلو که بیشتر در منطقه لنجان دیده می­شود.

یکی از نکات جالب در ساختمان برج­ها وجود یک یا دو نوار صیقلی از گچ می­باشد که دلیل تعبیه چنین نوارهایی جلوگیری از بالا رفتن دشمن طبیعی کبوتر­ها یعنی مار از دیواره برج و ورود به کبوترخانه بود. همچنین در وسط برج تشتی پر از شیر قرار داده می­شد و اطراف آن آغشته به آهک می­گشت تا در صورتی که ماری به هر شکل به داخل برج نفوذ کرد به دلیل علاقه­اش به شیر به سمت ظرف برود. مار برای رسیدن به شیر مجبور بود از روی آهک عبور کند، تماس آهک با بدن مار سبب سنگینی­اش شده و زمین گیرش می­کرد.

اکثر برج­های کبوتر در منطقه اصفهان ساخته شده است و جالب این است که در سال­های اخیر در هشتگرد کرج در یک کارخانه به دلیل وجود کبوتر زیاد در منطقه، نهایتا مدیران واحد به این نتیجه رسیدند که یک برج در محوطه کارخانه شبیه برج­های اصفهان بسازند.

کبوتر خانه­ها که عمدتا مالکیت شخصی داشته و حتی صاحبان آن­ها سالیانه به دولت­های وقت مالیات می دادند، در طول تاریخ دستخوش تغییر و تحولاتی شده اند. در زمان حمله افغان­ها کبوترخانه ها تخریب شده و دلیل آن هم تبدیل شدن برج­ها به سنگر دفاعی در مقابل مهاجمین بوده است و بر عکس غازان خان در ضمن اقدامات خود برای احیای کشاورزی دستور به حفظ کبوتر خانه ها و کبوتران داده و قوانینی در جهت حفظ آن ها وضع نموده است.

برج تاریخی کبوتر مرداویج

این برج در قرن ۱۶میلادی بنا شده است. نقشه این برج به صورت یک دایره نیست بلکه حالت یک گل را داشته که دورتادور برج از ۸دایره و یک دایره در وسط تشکیل شده است. ارتفاع آن ۱۸متر،۱۶مترقطر قاعده پایین می باشد. ساختار این برج ازخشت خام ،گل و پینه می باشد و علی رغم ساده بودن مصالح آن، از نظر مهندسی و معماری بی نظیر می باشد. ساختار برج به صورت سه طبقه می باشد که داخل برج۱۵۰۰۰ لانه کبوتر وجود دارد یعنی ۱۵۰۰۰کبوتر می توانند در این برج اسکان گزینند وهمچنین ۷۷۰حفره در بالای برج می باشد که کبوتر ها از۱۲استوانه به همراه استوانه مرکزی می توانند وارد این برج شوند و انداز ه ورودی­ها به اندازه بدن کبوترها می­باشد درصورتی که یک پرنده با اندازه بزرگتر نمی­تواند داخل این برج شود. ابعاد حفره ۱۸×۲۰×۲۵سانتی مترکه اندازه یک لانه از اندازه بدن کبوتر تبعیت می­کند