آیین یا کارناوال، دیدگاه‌هایی درباره عزاداری‌های محرم
آیین فرهنگی محرم هر سال روند برگزاری خود را پشت سر می‌گذارد، گرچه برخی با تزئین ماشین‌های مدل بالا و تجملاتی‌شان برای حضرت قاسم(ع)، رونمایی از وانت شمر، شوخی‌هایی با مضامین عاشورایی که در پشت شیشه یا کاپوت ماشین‌ها نوشته می‌شود، تا نذری‌های عجیب و غریبی مثل ارائه قلیان رایگان و … سعی در نوعی خودنمایی دارند که دغدغه‌هایی به‌وجود می‌آورد؛ گرچه رفتار آنها موجب واکنش‌هایی از سوی افراد جامعه می‌شود.
به گزارش پایگاه خبری ربیع، به نقل از ایسنا، چند سالی می‌شود که همراه روند جریان آیین محرم، حاشیه‌هایی از نذرهای عجیب مثل ارائه رایگان قلیان یا آرایش صورت، مو، ناخن و مدلینگ پوشش دختران و پسران مرتبط با این ایام نیز انجام می‌شود. مُد عاشورایی حتی به برخی از هیئت‌های عزاداری هم کشیده شده و برخی از آنها تلاش می‌کنند از سیستم‌های صوتی قوی‌تر، لباس و کفش یک مدل در مراسمشان استفاده کنند تا به نحوی خاص‌تر از دیگران به چشم بیایند. گرچه این اتفاقات درحالی برگزار می‌شود که برخی از هیئت‌های عزاداری نیز بدون توجه به تجمل گرایی و با ساده ترین امکانات مراسم خود را برگزار می‌کنند.
اما برخی از رفتار از جمله مطالبی مثل «یزید رو مخیا»، «یزید این چه کاری بود کردی»، «پَ ن پَ، شمر تو خوبی»، «انضباطت صفره یزید» نمونه‌ای از عباراتی است که افراد با نوشتن آنها در پشت شیشه یا کاپوت ماشین‌ها سعی می‌کنند به نحوی جلب توجه کنند. عباراتی که از نظر برخی افراد به نظر می‌رسد عزاداری نیز به تمسخر گرفته شده است!
این در حالی است که طبق قوانین راهنمایی و رانندگی هر چیزی که مانع دید راننده یا موجب حواس پرتی رانندگان دیگر در حین رانندگی شود، تخلف محسوب شده و فرد متخلف باید جریمه شود.
رفتارهایی دور از نزاکت در مراسم عزاداری از جمله حرکات موزون با ابزارهای موسیقیایی مورد استفاده در این مراسم یا شیوه‌های عجیب و غریب زنجیر زدن و عزاداری که به نحوی جلب توجه می‌کند نیز از دیگر مواردی هستند که امسال نیز دیده و باعث خودنمایی افراد می‌شد.
حسن محدثی گیلوانی- جامعه شناس- معتقد است انجام چنین کارهایی درعزاداری‌های محرم در باب کارناوالی شدن این مراسم است و به نقل از میخائیل باختین روسی- که برای اولین بار مفهوم کارناوال را از یک مفهوم مشاهده‌ای صرف به یک اصطلاح نظری بدل ساخت، می‌گوید: امر کارناوالی تقدّم هرج و مرج بر نظم، بی‌هنجاری بر هنجار، دنیویت بر تقدّس، زمینی و این‌جهانی بودن بر ماورایی و آن‌جهانی بودن، اشکال متنوّع بر قالب‌های تحمیلی، گفت‌وگو بر تک‌گویی، گزینش آزاد و انتخابی بر تحمیل و بالاخره جسم و تن بر روح را در خود نهفته دارد.
او با مطرح کردن این پرسش که مراسم عزاداری ماه محرّم چه ویژگی‌هایی دارد که آن را مستعد کارناوالی شدن می‌کند؟ ادامه داد: نخستین ویژگی مهم عزاداری ماه محرّم، آزادی شرکت همه‌ی اقشار جامعه از کودک و جوان و بزرگسال گرفته تا زن و مرد و افراد متعلّق به پایگاه‌های اجتماعی در این مراسم است. این آزادی و امکان شرکت افراد گوناگون در مراسم عزاداری، مجالی را برای ایجاد روابط اجتماعی متفاوت فراهم می‌سازد. شرکت افراد مختلف در این مراسم مجاز است در حالی که در عرصه‌های رسمی زندگی اجتماعی چنین مجالی وجود ندارد.
محدثی گیلوانی بیان کرد: خصلت دیگر عزاداری ماه محرّم بیژه در شرایط امروز جامعه، سهولت دسترسی به فضا، زمان خاص عزاداری و تصاحب آن است. برپایی سریع و متعدد محل‌های عزاداری، آزادی عمل بیشتر برای افراد به‌منظور یافتن امکانات مناسب برای برقراری روابط متقابل در سطوح گوناگون فراهم می‌آورد.
او همچنین به ویژگی‌های دیگری از جمله وفور غذا و نوشیدنی در محل‌های عزاداری که می‌تواند محلی برای تفریح و شادی و دیگر روابط اجتماعی فراهم می‌کند، تغییر نظم اجتماعی معمول در مراسم عزاداری و مردمی بودن آن نیز اشاره کرده است و در مقاله‌ای که آن را در صفحه شخصی خود منتشر کرده، به طور مفصل به آن پرداخته است.
این جامعه شناس همچنین درباره اینکه که چرا پدیده‌ی کارناوالی شدن عزاداری در دوران‌های گذشته مشاهده نشده است؟ مگر نه این که عزاداری ماه محرّم همواره این ویژگی‌ها را دارا بوده است؟ توضیح داد: به دلیل فقدان بررسی‌هایی از این نوع، داوری درباره‌ی گذشته چندان آسان نیست. در این که عزاداری ماه محرّم همواره مستعد کارناوالی شدن بوده است تردیدی نیست. در مورد شرایط کنونی اما می‌توان گفت که احتمالاً تقارن الگوهای مدرن زندگی و سلطه‌ی نیروهای یک‌پارچه‌سازِ رسمی بر قلمروهای اجتماعی و فرهنگی، مُمِّد شکل‌گیری چنین پدیده‌ای بوده است.
اما جامعه شناسانی چون علیرضا شجاعی زند، سارا شریعتی و جبار رحمانی نیز در مخالفت با کارناوالی شدن عزاداری‌های محرم نیز مباحثی مطرح کرده‌اند.
نعمت الله فاضلی- جامعه شناس- نیز در یادداشتی آیین عاشورا را از جمله منابع امید می‌داند و در این باره معتقد است: این که ریشه تاریخی عاشورا چه چیزی است و در آن چه تحریف‌هایی صورت گرفته است، از نظر فرهنگی اهمیت چندانی ندارد. مردم در «زندگی فرهنگی» شان با اصل و ریشه تاریخی آیین‌ها سروکار ندارند. ریشه تاریخی آیین‌ها برای محققان موضوع مهمی است؛ اما مردم در زندگی فرهنگی‌شان آیین‌ها را همچون «فرم‌های فرهنگی» تجربه می‌کنند که بتواند نیازهای مادی و معنوی و ارزش‌های انسانی و وجودی شان را تأمین کرده و تحقق بخشد.
این جامعه شناس همچنین اضافه کرد: آیین عاشورا را می‌توان بخشی از «خِرد زیباشناختی» انسان ایرانی و نه خرد سیاسی او دانست. برساختن زیباشناسانه واقعه عاشورا در طی تاریخ توسط انسان شیعی و ایرانی و روایت کردن آن به صورت داستان، شعر، نمایش، تعزیه، موسیقی، نقاشی، معماری (حسینه‌ها)، فیلم، تئاتر و دیگر قالب‌های بیانی و نمادین، بیان کننده این واقعیت است که انسان ایرانی مواجهه‌ای اخلاقی و زیباشناختی با واقعه کربلا داشته است.
او ادامه داد: این مواجهه، بر تمام ابعاد و ساحت‌های این واقعه عمیقا تأثیرگذاشته و آن را از دسترس واقع گرایی‌های پوزیتویستی و تحصلی دور کرده است تا از این طریق این واقعه در عمیق‌ترین لایه‌های شناختی و عاطفی انسان شیعی نفوذ کند. تاکنون ما برای فهم پذیر کردن عاشور به منزله خرد زیباشناختی که برسازنده «ملت شیعی» است توجه کافی و جدی نکرده‌ایم. ملیت شیعی بیش از این که از طریق دولت و خرد سیاسی خود را عینیت بخشد و معنا کند، از طریق این خرد زیباشناختی است که صورت بندی شده و تداوم یافته است.
انتهای پیام