اعتیاد معضلی جهانی است که برای حل آن به اقداماتی جهانی نیاز است. کنفرانس بین‌المللی مبارزه با اعتیاد و قاچاق مواد مخدر از تاریخ ۱۷ تا ۲۶ ژوئن ۱۹۸۷ در شهر وین به منظور ابراز عزم سیاسی ملت‌ها در امر مبارزه با پدیده خانمانسوز و شوم مواد مخدر تشکیل شد و در آن سندی به تصویب کشورهای شرکت‌کننده رسید. این سند خط‌مشی همه‌جانبه اقدامات در امر کنترل مواد مخدر را از سوی کشورهای شرکت‌کننده مشخص و آنان را متعهد کرده است تا اقدامات بین‌المللی در خصوص مبارزه با قاچاق مواد مخدر را قاطعانه دنبال کنند. این سند در ۴ فصل تنظیم شد که بیش از ۳۵ مورد اقدام عملی را همچون ارزیابی میزان مصرف، پیشگیری از طریق آموزش، نقش رسانه‌ها در بازگشت معتادان به دامن اجتماع و معالجه آنان، ریشه‌کنی مزارع غیرمجاز خشخاش، نابودی شبکه‌های عمده قاچاق مواد مخدر، همکاریهای حقوقی کشورها و… را در خود جای داد. این سند در ۲۶ ژوئن مصادف با ۵ تیرماه به اتفاق آرا مورد تأیید و تصویب کشورهای شرکت‌کننده قرار گرفت و سالروز تصویب این سند به نام روز جهانی مبارزه با مواد مخدر اعلام شد.
هدف از برگزاری این روز مسئول‌سازی سازمان‌ها، آموزش و آگاهی بخشی به خانواده‌ها و ارتقای دانش و آگاهی آن ها در زمینه پیشگیری از اعتیاد در سطح محلات، مدارس، محیط‌های کاری و دانشگاه‌ها برای مبارزه با این معضل شوم است. در این روز تمامی سازمانهای مرتبط با حوزه مبارزه با مواد مخدر همچون وزارت بهداشت، وزارت آموزش و پرورش، سازمان بهزیستی، نیروی انتظامی و سازمانهای غیردولتی و دیگر دستگاه‌ها عملکرد سازمانی خود را به نمایش می‌گذارند.
اینک ضروریست دراین خصوص نکاتی را یادآورشویم:
۱- معضل اعتیاد به مواد مخدر، بلای خانمان سوزی است که جوامع بشری را در چنگال مرگ‌آور خویش گرفتار ساخته است. این اختاپوس هراس آور، قدرت اندیشه، نوآوری، پشتکار، کوشش و سازندگی را در انسان‌ها به ویژه نسل جوان جامعه از بین می‌برد و بنیان خانوادگی و اعتقاد دینی آنان را به نابودی می‌کشاند. امروزه کمترکشوری را در جهان می‌توان یافت که پدیده مواد مخدر و اعتیاد، مهم‌ترین دغدغه یا یکی از مهم‌ترین مشکلات اجتماعی اش نباشد. هر ساله، مبالغ هنگفتی برای مبارزه با این معضل هزینه می‌شود، ولی هم چنان رقم باندهای قاچاق مواد مخدر و شمار معتادان رو به افزایش است. در ایران نیز معضل مواد مخدر سال هاست که حل ناشدنی باقی مانده و با وجود مبارزه پی گیر جمهوری اسلامی با این پدیده مهلک، هنوز نتوانسته‌ایم بر این معضل اجتماعی غلبه کنیم.
۲- صاحب نظران و اندیشمندان متعهد، حل شدن معضل اعتیاد و پدیده مواد مخدر را به مبارزه ای فراگیر و پیوسته در ابعاد نظامی، انتظامی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نیازمند می‌دانند. در این میان، مبارزه ریشه دار فرهنگی، می‌تواند تضمین کننده بهره‌دهی فعالیت دیگر بخش‌ها باشد. با تلاش فرهنگی می‌توان از گسترش روز افزون اعتیاد و قاچاق مواد مخدر در کشور جلوگیری کرده، از این رهگذر، سلامت فردی و اجتماعی را به کشور بازگرداند.
۳- امروزه پژوهش گران دریافته‌اند که آن چه سبب تخفیف و تقلیل جرایم می‌شود، تنها شدت مجازات نیست، بلکه پذیرش نادرستی کار نیز تأثیر زیادی در افراد بهنجار دارد. به این ترتیب، باید گفت ناپسند دانستن مواد مخدر در ذهن آحاد جامعه، تنها با آموزش شکل خواهد گرفت و تأثیر آن، به گفته پژوهش گران علوم اجتماعی به مراتب از عامل تهدید و قانون بیشتر است. از این رو، به نظر می‌رسد که این مسئله باید به صورت یک واحد درسی در دبستان‌ها، دبیرستان‌ها و دانشگاه‌ها آموزش داده شود. تبلیغات درست و آموزش کارآ در این ارتباط نیز به مرکزی نیاز دارد که بتواند تبلیغات را متناسب با شرایط هر منطقه جغرافیایی پیش ببرد. همچنین نیروهایی را پرورش دهد که بتوانند در مراحل گوناگون با اعتیاد مبارزه کنند.
۴- برخی کشورها در امر مبارزه با مواد مخدر، موفقیت‌‌های چشمگیری داشته اند. این کشورها می‌توانند به عنوان الگویی برای مبارزه در نظر گرفته شوند. تشکیل کمیته ویژه و کارآمد برای بررسی و بهره‌برداری از این تجربه‌ها، می‌تواند بسیار مفید باشد. کشورهایی مانند ژاپن، هنگ‌کنگ، تایلند و چین در این زمینه بسیار فعال هستند. برای مثال، تلاش‌‌های زیربنایی چین برای بازگویی زیان‌‌های اعتیاد، بهبود شرایط اقتصادی و فرهنگی و افزایش سطح آموزش همگانی، این کشور را به یکی از نمونه‌‌های موفق در جهان تبدیل کرده است. دولت جمهوری اسلامی، به ویژه ستاد مبارزه با مواد مخدر، می‌تواند با بهره‌گیری از تجارب این کشورها افق‌‌های جدیدی را در مبارزه با این پدیده شوم و ویرانگر بگشاید و از این رهگذر آسیب‌‌های اجتماعی را کاهش دهد.
۵- بی تردید، برای عدم موفقیت در امر مبارزه با مواد مخدر، دلایل فراوانی وجود دارند که از جمله می‌توان به: وجود تناقض در برنامه‌‌های گوناگون بین المللی، فقر جهانی، فقدان برنامه‌‌های هم سطح و هماهنگ اقتصادی در جهان، نبودن سازمان اجرایی قدرتمند در امر مبارزه، عدم ضمانت اجرای تصمیم گیری‌‌های سازمانهای بین‌المللی مربوط، بی تفاوتی آگاهانه یا ناآگاهانه مسئولان برخی کشورهای تولید کننده مواد مخدر و سوءاستفاده‌‌های سیاسی مستقیم و غیر مستقیم برخی دولت‌ها از قاچاقچیان مواد مخدر اشاره کرد. این دلایل، موجب شده که مبارزه با مواد مخدر و قاچاقچیان، به شکست بینجامد و سازمانهای مافیایی، به شکل وحشتناک در جوامع مختلف تاخت و تاز کنند.
۶- تجارت بین‌المللی پر سود مواد مخدر خود مهم ترین مانع جهت برخورد بین‌المللی کارآمد با این پدیده است و نکته جالب اینکه گاهی برخی دولت‌ها به سبب بهره مندی از این تجارت پرسود در مبارزه با مواد مخدر تعلل می‌کنند. و از سوئی چون هزینه‌هایی که کشورها جهت مبارزه با مواد مخدر در نظر می‌گیرند عمدتاً در محدوده همان کشورها هزینه می‌شود، در نتیجه علی رغم وجود سازمان ها و نهادهای بین‌المللی مبارزه با مواد مخدر، همکاریهای بین‌المللی در این زمینه چندان چشمگیر یا مؤثر نیست.
۷- سازمان ملل متحد به عنوان عالی‌ترین نهاد بین‌المللی همواره در گزارشات خود از وضعیت مواد مخدر در سطح جهان، خواستار گسترش و تحکیم همکاریهای بین‌المللی برای اعتلای اهداف کنوانسیون‌‌های مبارزه با مواد مخدر مصوب سال های ۱۹۶۱، ۱۹۷۱ و ۱۹۸۸ شده است. کما این که مواد مخدر و قاچاق آن در حال حاضر به عنوان جرایم سازمان یافته در سطح جهانی محسوب می‌شود. و بدون تردید مبارزه با جرائم سازمان یافته نیازمند اتخاذ تدابیر مشترک و همکاریهای گسترده در سطوح منطقه‌ای و بین‌المللی می‌باشد.
۸- وظیفه نهادها و سازمان های متولی مبارزه با مواد مخدر در کشورهای مختلف تنها مبارزه ملی با مواد مخدر نیست هرچند مبارزه در سطح کشورها، عنصری اجتناب ناپذیر در فرایند مقابله با مواد مخدر است، اما با توجه به ماهیت بین‌المللی قاچاق مواد مخدر و تاثیرات سوء آن بر استقلال، تمامیت ارضی، کارآمدی نظام سیاسی و امنیت ملی کشورها، همکاری بین دولت‌ها روند مبارزه را حتی در سطح ملی نیز آسانتر و مثمرثمرتر می‌نماید.
۹- طبق گزارش جهانی مواد مخدر ۲۰۲۱ (UNODC) که توسط دفتر مواد مخدر و جرم سازمان ملل منتشر شد، در سال گذشته حدود ۲۷۵ میلیون نفر در سراسر جهان مواد مخدر مصرف کردند، در حالی که بیش از ۳۶ میلیون نفر از اختلالات مصرف مواد مخدر رنج می بردند. این گزارش همچنین اشاره دارد که در ۲۴ سال گذشته قدرت حشیش تا چهار برابر در بخش‌هایی از جهان افزایش یافته است، حتی با وجود شواهدی که نشان می‌دهد، درصد نوجوانانی که این ماده را مضر می‌دانند تا ۴۰ درصد کاهش یافته است. همان گونه که می دانیم مصرف حشیش سلامتی مصرف کنندگان دائمی را که طولانی مدت از آن استفاده کرده و می کنند به خطر انداخته و جانشان را تا مرز مرگ و نابودی تهدید می نماید. مدیر اجرایی دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد اظهار داشته: «ادراک کمتر از خطرات مصرف مواد مخدر با میزان بالاتر مصرف مواد مرتبط است و یافته‌های گزارش جهانی مواد مخدر ۲۰۲۱ UNODC بر نیاز به کاهش شکاف بین ادراک و واقعیت برای آموزش جوانان و حفاظت از سلامت عمومی تأکید می‌کند». بر اساس این گزارش، درصد Δ۹-THC – جزء اصلی روانگردان در حشیش – از حدود شش درصد به بیش از ۱۱ درصد در اروپا بین سال های ۲۰۰۲ تا ۲۰۱۹ و حدود چهار درصد به ۱۶ درصد در اروپا افزایش یافته است. ایالات متحده بین سال‌های ۱۹۹۵-۲۰۱۹، در حالی که درصد نوجوانانی که شاهدانه را مضر می‌دانستند در ایالات متحده ۴۰ درصد و در اروپا ۲۵ درصد کاهش یافته است. علاوه بر این، بیشتر کشورها افزایش استفاده از حشیش را در طول همه‌گیری گزارش کرده‌اند. در نظرسنجی از متخصصان بهداشت در ۷۷ کشور، ۴۲ درصد اظهار داشتند که مصرف حشیش افزایش یافته است. افزایش استفاده غیرپزشکی از داروهای دارویی نیز در همین دوره مشاهده شده است.
۱۰- براساس گزارش یاد شده؛ مصرف مواد مخدر رو به افزایش است، اما درمان مبتنی بر علم بیشتر در دسترس است بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۹، تعداد افرادی که مواد مخدر مصرف می‌کنند، ۲۲ درصد افزایش یافته است که بخشی از آن به دلیل رشد جمعیت جهانی است. تنها بر اساس تغییرات جمعیتی، پیش‌بینی‌های فعلی حاکی از افزایش ۱۱ درصدی تعداد افرادی است که تا سال ۲۰۳۰ از مواد مخدر در سطح جهان استفاده می‌کنند – و افزایش چشمگیر ۴۰ درصدی در آفریقا، به دلیل جمعیت جوان و رو به رشد آن می باشد. بر اساس آخرین برآوردهای جهانی، حدود ۵.۵ درصد از جمعیت ۱۵ تا ۶۴ ساله حداقل یک بار در سال گذشته مواد مخدر مصرف کرده اند، در حالی که ۳۶.۳ میلیون نفر یا ۱۳ درصد از کل افراد مصرف کننده مواد مخدر. از اختلالات مصرف مواد مخدر رنج می برند. در سراسر جهان، تخمین زده می شود که بیش از ۱۱ میلیون نفر مواد مخدر تزریق می کنند که نیمی از آن ها با هپاتیت C زندگی می کنند.
۱۱- در همین گزارش آمده است: متادون و بوپرنورفین که بیشتر برای درمان افراد مبتلا به اختلالات مصرف مواد افیونی استفاده می‌شوند، در دو دهه گذشته به طور فزاینده‌ای در دسترس قرار گرفته‌اند. مقدار موجود برای استفاده پزشکی از سال ۱۹۹۹ شش برابر شده است، از ۵۵۷ میلیون دوز روزانه به ۳۳۱۷ میلیون تا سال ۲۰۱۹، که نشان می دهد درمان دارویی مبتنی بر علم در حال حاضر بیشتر از گذشته در دسترس است.
۱۲- در بخش دیگر این گزارش که قابل اعتنا می باشد آمده است: انعطاف‌پذیری بازارهای مواد مخدر در طول همه‌گیری یک بار دیگر توانایی قاچاقچیان را در سازگاری سریع با محیط‌ها و شرایط تغییریافته نشان داده است.
۱۳- در این گزارش همچنین اشاره شده است که زنجیره‌های عرضه کوکائین به اروپا در حال متنوع شدن است، قیمت‌ها را پایین می‌آورد و کیفیت را بالا می‌برد و در نتیجه اروپا را با گسترش بیشتر بازار کوکائین تهدید می‌کند. این احتمالاً آسیب احتمالی ناشی از دارو را در منطقه افزایش می دهد.
۱۴- در گزارش یاد شده در خصوص تأثیرگذاری کرونا بر موضوع موادمخدر نیز آمده است: خطرات مواد مخدر، تحولات جدید ناشی از بیماری همه گیر COVID-19 باعث نوآوری و انطباق در خدمات پیشگیری و درمان مواد مخدر از طریق مدل های انعطاف پذیرتر ارائه خدمات شده است. بسیاری از کشورها خدمات پزشکی از راه دور را به دلیل بیماری همه گیر معرفی کرده یا گسترش داده اند، که برای مصرف کنندگان مواد مخدر به این معنی است که کارکنان مراقبت های بهداشتی اکنون می توانند مشاوره یا ارزیابی های اولیه را از طریق تلفن ارائه دهند و از سیستم های الکترونیکی برای تجویز مواد کنترل شده استفاده کنند. در حالی که تأثیر COVID-19 بر چالش های مواد مخدر هنوز به طور کامل شناخته نشده است، تجزیه و تحلیل نشان می دهد که همه گیری مشکلات اقتصادی فزاینده ای را به همراه داشته است که احتمالاً کشت غیرقانونی مواد مخدر را برای جوامع شکننده روستایی جذاب تر می کند. تأثیر اجتماعی همه‌گیری – که باعث افزایش نابرابری، فقر و شرایط سلامت روانی به‌ویژه در میان جمعیت‌های آسیب‌پذیر می‌شود – نشان‌دهنده عواملی است که می‌تواند افراد بیشتری را به سمت مصرف مواد سوق دهد.
در هر حال گزارش جهانی مواد مخدر در سال ۲۰۲۱ یک نمای کلی از عرضه و تقاضای مواد افیونی، کوکائین، حشیش، محرک های نوع آمفتامین و مواد روانگردان جدید (NPS) و همچنین تأثیر آن ها بر سلامت را با در نظر گرفتن تأثیرات احتمالی همه گیری کووید-۱۹ ارائه می دهد.
۱۵- آمارها گر چه به روز رسانی نشده اما نشان می دهد در ایران بیش از ۶۰ درصد جرائم مرتبط با مواد مخدر و بیش از ۶ میلیون نفر در کشور تحت تاثیر مواد مخدر قرار دارند و روزانه ۸ نفر در اثر مواد مخدر جان خود را از دست داده و ۷۰ نفر نیز معتاد می شوند. حمید صرامی مدیرکل دفتر تحقیقات و آموزش ستاد مبارزه با مواد مخدر درباره نرخ شیوع مصرف مواد مخدر در کشور اظهار داشتهاست: نرخ شیوع مصرف مواد مخدر در کشور در بازه سنی ۱۵ تا ۶۴، ۵.۰۴ درصد است که در حال حاضر کشور ما دو میلیون و ۸۰۲ هزار معتاد دارد. همچنین حدود یک میلیون و ۶۰۰ نفر هم جزو مصرف‌کنندگان غیرمستمر هستند؛ یعنی در کشور حدود ۴ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر مصرف‌کننده مستمر و غیرمستمر را در بر می‌گیرد. و در ایران سالانه بیش از ۵۰۰ تن مواد مخدر مصرف می شود که البته آمارهای غیر رسمی رقمی بیش از این را نشان می‌دهد. همچنین طی ۵ سال گذشته روزانه ۷۰ معتاد به جمعیت معتادان کشور اضافه شده و بر اساس تحقیقات انجام شده مواد مخدر به تنهایی بین ۶۳ تا ۶۵ درصد از جرائم و دستگیری‌ها را به شکل مستقیم و غیر مستقیم به خود اختصاص داده است.
۱۶- گزارش‌های رسمی بیانگر این است که تعداد زنان معتاد بین سال‌های ۸۶ تا ۹۲، ۷۳ درصد افزایش داشته است و مسئولین ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز اعلام کردند تعداد زنانی که در اثر سوءمصرف مواد جان خود را از دست دادند سال ۱۳۹۳ نسبت به سال ۱۳۹۲ آن ۱۵ درصد رشد داشته است و از سوی دیگر بیشترین زنان معتاد در رده سنی ۲۰ تا ۳۶ سال هستند که اغلب آن ها از مواد مخدر تریاک، شیشه، الکل و کراک استفاده می‌کنند و همچنین از هفت هزار و ۳۷۷ زن زندانی در کشور ۶۰ درصد آن ها به دلایل مرتبط با جرایم اعتیاد و مواد مخدر به زندان راه پیدا کرده‌اند که بیشتر آن ها خود نیز از این مواد استفاده می‌کردند. برخی آمارهای موجود در مورد مواد مخدر نشان می‌دهد که ۷۵ درصد معتادان کشور بالای دیپلم بوده و ۶۳ درصد معتادان ایرانی متأهل هستند و از سوی دیگر عامل ۵۰ درصد طلاق‌ها و ۲۰ درصد قتل‌هاست.
۱۷- اسکندر مومنی دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدر با حضور در برنامه گفتگوی ویژه خبری پنجشنبه شب ۱۰ تیرماه ۱۴۰۰ شبکه دو سیما، نکات قابل اعتنایی را در خصوص مسائل اعتیاد و مواد مخدر درکشور بیان داشتند که برخی از آن ها اشاره می گردد:
میانگین سن اعتیاد در کشورمان حدود ۲۴ سال و چند ماه است ؛ بر اساس روند کشور، تنها در دهه ۶۰ کاهش شیوع مصرف و پایین نیامدن سن اعتیاد را داشتیم، اما دهه‌های ۷۰، ۸۰ و ۹۰ افزایش رشد شیوع مصرف مواد مخدر را داشتیم ؛ سازمان ملل گزارشی را در سال ۲۰۱۹ ارائه و از کشورهایی که برخی از مواد مخدر از جمله ”ماری جوآنا“، ”حشیش“ و ”گُل“ را آزاد کردند، انتقاد و اعلام کرد در این کشورها، تولید، مصرف و قاچاق مواد مخدر بیشتر شده و به ۱۰ تا ۱۲ درصد جمعیت فعال هم رسیده است؛ ساماندهی قابل توجهی نسبت به معتادان متجاهر انجام شده و تعداد آن‌ها کاهش داشته است، و بیش از ۷۰ درصد آن‌ها ساماندهی شده اند؛ در نیمه نخست سال ۱۳۹۷، حداکثر ظرفیتی که در تهران برای ساماندهی معتادان متجاهرداشتیم ۴ هزار و ۲۰۰ نفر بود، اما اکنون این رقم با اردوگاه‌هایی که راه اندازی شد به حدود ۱۶ هزار نفر رسیده است ؛ ۲مرکز برای زنان و یک مرکز برای معتادن مبتلا به بیماری‌هایی مانند HIV یا دارای زخم‌های باز راه اندازی شده است؛ در کشور حدود ۱۵ اردوگاه نگهداری و درمان معتادان راه اندازی کردیم که تعدادی از این‌ها در تهران است ؛ افزایش کشفیات موجب شده که ورود و ترانزیت مواد مخدر به کشور اعم از توزیع داخلی، ۲۰ درصد کاهش یابد؛ میزان تولید مواد مخدر در افغانستان در مقایسه با پیش از ورود آمریکا در سال ۲۰۰۰, حدود ۴۵ تا ۵۰ برابر افزایش یافته است، اما در ۲ تا ۳ سال اخیر به ویژه که پارسال ۱۲۰۰ تن کشف داشتیم، افزایش نداشته و مقداری هم به علت خشکسالی کاهش داشته است؛ میانگین اعتیاد در دانش آموزان، ۲ و یک دهم درصد است که روند رشد آن متوقف شده است؛ نرخ شیوع مصرف مواد مخدر در دانشجویان، حدود ۴ درصد است؛ حدود ۸۰ درصد کشفیات مواد مخدر در کشور، «تریاک»؛ حدود ۱۰ درصد از خانواده «حشیش» و «گُل» و حدود ۲ درصد «هروئین» و ۲ درصد «شیشه» است؛ ۱۵۰ تا ۱۶۰ هزار نفر یعنی حدود ۶ درصد مصرف کنندگان مواد مخدر، زنان هستند در حالی که بر اساس آمار سازمان ملل، در افغانستان حدود یک میلیون نفر از زنان، معتاد هستند؛ در جهان حدود ۸۰۰ نوع مواد مخدر صنعتی و روانگران وجود دارد و در مجموع حدود ۹۰ درصد مصرف مواد مخدر در کشورمان، سنتی است؛ متاسفانه بیش از ۸۰ درصد معتادانی که درمان می‌شوند دوباره به چرخه مصرف اعتیاد بر می‌گردند؛ بیش از ۸۰ تا ۹۰ درصد دارو‌هایی که برای ترک اعتیاد استفاده می‌شود مانند «متادن» ۱۰۰ درصد، مواد مخدری هستند؛ داروی جدید ایرانی ترک اعتیاد با نام ”بوپرنورفین“ حدود ۲۰ درصد ترکیبش، مواد مخدر است و ۸۰ درصد دیگر، دارو‌هایی هستند که اشتیاق برای مصرف دوباره را کاهش می‌دهند؛ تا کنون ۱۴ هزار میلیارد تومان به بنیان اقتصادی قاچاقچیان ضربه وارد کرده ایم والبته ضربه به بنیان‌های مالی قاچاقچیان در سال ۹۹ نسبت به سال ۹۸، هشتاد درصد و در مقایسه با سال ۹۴، هفتصد درصد افزایش داشته است.
جان کلام این که؛ با توجه به آن چه در این یادداشت مهم بیان شد؛ انتظار مردم دنیا از مسئولانشان ریشه کن کردن این معضل ویرانگر اجتماعی در سطح جهان است که خود سرچشمه بسیاری از مشکلات دیگر از سیاسی گرفته تا اقتصادی و فرهنگی و همچنین فروپاشی کانون گرم خانوادگی است. اقدامات فعلی دردنیا گرچه قابل تقدیراست اما اساسی و اصولی نبوده و قادر به ریشه کن کردن معضل حاد فعلی رو به گسترش اعتیاد نمی‌باشد؛ لذا مراجع ذی ربط جهانی باید مبارزات همه جانبه از کنترل مرز‌ها گرفته تا خشکاندن ریشه مافیای داخلی و بین‌المللی را در دستور کار خود قرار دهند و از سستی، اهمال کاری، بی برنامگی و احیانا سازش با گرداندگان پشت پرده این ماده افیونی اجتناب ورزند و جان انسان های بی گناه آلوده شده به این سم کشنده را نجات بخشند.
دکتراسدالله افشار