به گزارش پایگاه خبری ربیع، هفتم ذیحجه مصادف است با سالروز شهادت حضرت امام محمد باقر”شکافنده علوم” علیه السلام، این شهادت را خدمت همه پیروان امامت و ولایت و علاقمندان به علم و معرفت تسلیت عرض می کنیم و اشاره ای خواهیم داشت به تلاش های فرهنگی آن امام همام، امام باقر (ع) در دوره‌ای امامت خویش را آغاز کرد که جامعه اسلامی در وضع فرهنگی نابه‌سامانی به سر می‌برد و عرصه فرهنگی جامعه گرفتار چالش‌های عمیق عقیدتی و درگیری‌های مختلف فقهی میان فرق اسلامی شده بود. فروکش کردن تنش‌های سیاسی پس از واقعه عاشورای سال ۶۱ هجری، همچنین شکست برخی احزاب سیاسی مانند «عبداللّه بن زبیر» سبب یکپارچگی حاکمیت بنی امیه شده بود و ناگزیر، بسیاری از دانشمندان از صحنه سیاسی دور شده بودند و حرکت گسترده‌ای در زمینه‌های مختلف علمی با بحث و بررسی درباره مسایل گوناگون آغاز شده بود. این رویکرد گسترده به مسایل فقهی و بحث تبادل نظرهای علمی در این برهه و پیدایش مکتب‌ها و سبک‌های مختلف علمی پس از مدت‌ها رکود، رونق فراوانی به بازار علم بخشید و به واقع نقش درخشان امام در این دوره در روشن سازی افکار عمومی دانشمندان اسلامی و به ویژه خردورزان شیعه بسیار دارای اهمیت و برتری است. با ظهور امام باقر (ع)، گام مهم و به سزایی در راستای تبیین آراء شیعه برداشته شد و جنبش تحسین برانگیزی در میان دانشمندان شیعی پدید آمد. در همین دوران و همزمان، خطر افکار آلوده یهود و سیطره نظریات فرقه مرجئه، جبریه، قدریه، غلات ودیگر انحرافات فرهنگی حیات فکری شیعه را با خطر روبه‌رو کرده بود که به راستی مرجعیت علمی شایسته‌ای چون امام باقر (ع)، تفکرات خطرناک این فرقه‌ها را تا حد قابل توجهی منزوی ساخت.
امام محمد باقر (ع) بمنظور مبارزه و مقابله با انحرافات فکری و نجات تشیع از تهاجم گسترده منحرفین و اصلاح شرایط نامساعدی که بر عرصه فرهنگ اسلامی سایه افکنده بود با تلاشی جدّی و گسترده نهضتی بزرگ را در زمینه علم و پیشرفت‌های آن طراحی کرد که به تأسیس یک دانشگاه بزرگ و برجسته اسلامی انجامید. امام با برقراری حوزه درس، با کج‌اندیشی‌ها، زدودن چالش‌های علمی، تحکیم مبانی معارف و اصول ناب اسلامی با تکیه بر آیات رهنمون‌گر قرآن مبارزه کرد و تمام ابواب فقهی و اعتقادی را از دیدگاه قرآن بررسی کرد و به پرورش دانشمندان و فرهیختگان عصر خود و جنبش بزرگ علمی کمر بست؛ به گونه‌ای که دانشمندی چون «جابر بن یزید جعفی» و «ابو اسحاق سبیعی» و «ابو زُرعهٔ» و دانشمندان دیگر هر گاه می‌خواستند سخنی در باب علم به میان آورند از زبان امام سخن می گفتند و از خود چیزی مطرح نمی کردند. ایشان با تکیه بر قرآن، رهبری شیعه و تقویت مبانی پیروی از آن را معرفی می‌کرد و می‌کوشید تا امامت را نیز مانند نبوت، امری الهی و مبتنی بر قرآن تبیین کند. همچنین، امام باقر (ع)، دانشمندان برجسته‌ای را در رشته‌های گوناگون معارف چون فقه، حدیث، تفسیر و دیگر شاخه‌های علوم اسلامی تربیت کرد که هر یک وزنه‌ای در دانش به شمار می‌رفتند. امام با درایت و هوشیاری تمام توانست شکافی را که در گذر سال‌های متمادی بین قرآن و عترت در باورهای دینی بخش عظیمی از مردم پدید آمده بود، از میان بردارد. پیش از دوران امامت امام باقر (ع)، خفقان سیاسی به اندازه‌ای بود که در برخی از ادوار انتقال آموزه‌های ناب اسلامی فقط از طریق دعا و نیایش و یا در قالب آموزش‌های دینی به چند پیشکار و خدمتگزار که با امام حشر و نشر داشتند، صورت می‌گرفت. در این میان، عصر امام باقر (ع) به دلیل وجود شرایط سیاسی خاص اوضاع حاکم، تا اندازه‌ای به امام اجازه برقراری مجامع علمی داد تا ایشان بتواند استعدادهای نهفته‌ای را که در جامعه اسلامی وجود داشت تربیت کند؛ با این همه، نباید تصور کرد که امام هیچ‌گونه محدودیتی در این راستا نداشته؛ بلکه با رعایت تقیه و پنهان‌کاری و عدم برانگیختن حساسیّت دستگاه، این معنا را عملی کرده و با وجود تنگناهای خاص سیاسی و فرهنگی توانست افراد زیادی بالغ بر ۴۶۲ نفر و از آنجمله، زرارهٔ بن اعین، محمد بن مسلم ثقفی، ابوبصیر؛ لیث بن البَختَریّ مرادی، و بزرگان دیگری چون؛ «جابر بن یزید جعفی»، «حمران بن اعین»، «هشام بن سالم»، «فضیل بن یسار»، «ابان بن تغلب» را تربیت کند که هر کدام از عالمان به نام و دارای رتبه‌ای عال بودند.، و بسیاری دیگر از بزرگان و فرهیختگان این عصر را نیز می‌توان نام برد. پی‌ریزی تدوین حدیث نیز در دوره امامت امام محمد باقر (ع) صورت گرفت و محدثین دست به کار نشر و ثبت احادیث اهل بیت کردند لذا احادیث امام باقر و امام صادق بیشتر از بقیه امامان در دسترس قرار گرفت. مبارزه با شیوه‌های نادرست اجتهاد یکی از اقدامات مهم فرهنگی امام پنجم است که جای خود باید به آن پرداخته شود. نیز تلاش‌های گسترده و عمیق امام باقر (ع) در نشر معارف اسلام ناب، سوق دادن امت به سوی فرهنگ انتظار امام آخرین (عج) بود. او در تبیین این فرهنگ بر آن بود تا با روشن کردن زوایای پنهان فرج آل محمد (ص) و پاسخ دادن به پرسش‌های گوناگون، غیبت و ظهور او را امری خدادادی و خارج از اختیار معرفی و نیز منتظران را به انتظار ظهور او ترغیب کند. «ام هانی ثقفیهٔ» می‌گوید: «بامداد، خدمت سرورم محمد بن علی الباقر (ع) رسیدم و گفتم: سرورم! آیه‌ای از کتاب خدا بر دلم خطور کرده و مرا پریشان ساخته و خواب از چشمم در ربوده است. فرمود: بپرس ای امّ هانی. گفتم: (فَلا اُقسِم بِالخُنَّسِ الجَوار الکنّسِ) (تکویر: ۱۵ و ۱۶) فرمود: ای امّ هانی، خوب مسئله‌ای پرسیدی. او مولودی در آخر الزمان است. او مهدی این دودمان است و برای او غیبتی خواهد بود که اقوامی در آن گمراه می‌شوند و گروهی نیز هدایت می‌یابند و خوشا بر تو اگر او را دریابی و خوشا به حال کسی که او را دریابد». خلاصه اینکه بیان ابعاد جهاد فرهنگی امام باقر (ع) نیاز به کتابها دارد.