دستورات و قوانین اسلام را خدای متعال بر مبنای فطرت آدمی ‌بنانهاده است؛ لذا آنچه از حلال
و حرام و امر و نهی می‌بینیم، مصلحت انسان در آن‌ها لحاظ شده است. خداوند متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «چیزهای طیب و پاکیزه را برای شما حلال و چیزهای پلید و خبائث را برای شما حرام کردیم.» در رابطه با فلسفه دستورات اسلام امام باقر(ع) می‌فرماید: «خداوندی که انسان
را خلق کرده، می‌داند که چه چیزی برای او مفید و چه چیزی مضر است؛ در نتیجه چیز مفید را حلال و چیز مضر را حرام کرده است.»
یکی از واجبات دین اسلام که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و در قرآن و احادیث سفارشات زیادی به آن شده است، مسئله روزه است. به نظر می‌آید روزه تکلیفی شاق است که خداوند برای مسلمانان تعیین فرموده است؛ از این رو خداوند حکم آن را با تعبیرهای مختلف و از جمله با ذکر پیشینه و فایده آن آورده است تا معلوم شود روزه بر امت‌های گذشته نیز واجب بوده است و خاص دین اسلام نیست: «یَا اَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَیْکُمُ الصِّیَامُ کَمَا کُتِبَ عَلَی الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ».
هدف از روزه، تقواست و به یقین سبب نیل به تقواست. روزه آثار و برکات فراوانی دارد که علم و آگاهی به آن‌ها در پرتو ایمان به وحی و استماع آیات آن و تحلیل عمیق علمی ‌برای جامعه بشری ممکن است؛ زیرا حکمت بعضی از احکام با تکامل علمی‌ جامعه بشری روشن می‌شود.
خداوند حکیم است؛ یعنی کارش بر اساس حکمت و از اتقان و استواری برخوردار است و کار قبیح و بیهوده انجام نمی‌دهد. بر این اساس در ورای هر امر و نهی الهی، حکمتی نهفته است که در برخی موارد با عنوان «فلسفه احکام» از آن یاد می‌شود.
در فلسفه روزه هشام بن حکم از امام صادق(ع) پرسیدو امام چنین فرمودند: «خداوند روزه
را واجب کرد تا فقیر و غنی مساوی باشند و اغنیا نیز طعم گرسنگی را بچشند و به نیازمندان رحم کنند.
یکی از حکمت‌های روزه که قرآن هدف از آن را تقوا بیان می‌کند، رساندن انسان به کمال معنوی است که نتیجه تقواست و از طرفی بزرگ‌ترین مانع پیشرفت معنوی بشر اشتغال به خوردن و آشامیدن و لذایذ بدنی است و بهترین عامل رشد روحی وی، نزاهت و پرهیز از این امور است.
روزه انسان را از اشتغال به مسایل مادی بازمی‌دارد و فراغت بیشتری برای او فراهم می‌کند تا به راز آفرینش خود بیندیشد و زادراهش را فراهم آورد. کم‌خوری و رعایت اعتدال از بهترین راه‌های طی مسیر کمال است؛ چنان که پرخوری از بزرگ‌ترین موانع کمال به شمار می‌آید؛ شخصی که رعایت حد اقل روزه‌داری را کرد و توانست از خوردن و آشامیدن بگذرد، راحت‌تر در مسیر تقوا گام برمی‌دارد و این مهم‌ترین هدف و فلسفه روزه‌داری است.