به گزارش پایگاه خبری ربیع،هنر زری بافی سابقه تاریخی و طولانی دارد. زری بافی از هنرهای ملی ایرانیان است که از زمان هخامنشیان و سپس در زمان ساسانیان بافتن پرده ها و پارچه های زری رواج داشته است و برای تزئین کاخهای سلاطین به کار می رفته در حالیکه بنا به اسناد و مدارک به دست آمده حدود ۲۰۰۰ سال قبل محصولات ابریشمی ایرانی در آسیا و اروپا شهرت خاصی داشته است و بهترین پارچه های زری و مخمل به دست هنرمندان و صنعتگران با ذوق ایرانی بافته می شده است.

هنر زری بافی

زری یک صفت نسبی منسوب به زر است، یعنی ساخته شده از زرین و طلائی. زری یعنی پارچه‌ای که پودهای آن از طلا است. زری یا زربفت پارچه‌ای ظریف و بسیار گران بهاست که چله یا تار آن از ابریشم خالص است و پودهای آن ابریشم رنگی و یکی از پودها، نخ گلابتون است که می‌تواند زرین یا سیمین باشد. در این هنر پارچه هایی با نقش و نگارهای سنتی و تار و پودهائی از ابریشم و گلابتون با دستگاههای کاملا سنتی دستی بافته می شود .

این بافته سنتی نیز مانند بسیاری از پارچه های سنتی از دو گروه نخ تارو پود تشکیل شده است. در زری بافی سنتی هم نخ تار و هم نخ پود از جنس ابریشم بوده و وقتی پارچه بافته می‌شود از شفافیت و لطافت خاصی برخوردار می شود.

جنس نخهای پارچه زری

مواد اولیه این صنعت ابریشم طبیعی است. برای بافت این پارچه از رنگ بندی پیچیده ای استفاده نمی کنند. برای نخ تار در نهایت از دو رنگ و برای نخ پود از شش رنگ استفاده می شود.از جمله نکات مهم در بافت پارچه زربافت استفاده از نخ های نازک طلا و نقره است. عامل دیگر پیچیدگی طرح و نقش پارچه است که به کمک همان چند رنگ تولید می شود.

مراحل بافت

مراحل بافت زری بافی شامل نقشه بندی، چله کشی،گذراندن ابریشم از وردها و شانه ها می باشد.

دستگاه زری بافی

کار در دستگاهی چوبی انجام می گیرد. با هر دستگاه معمولاً دو نفر کار می کنند. یک نفر بافنده زری و دیگری شاگرد او که به گوشواره کش ملقب است. کار گوشواره کش این است که نقشه بسته شده را که در قسمتهای دستگاه نصب است می کشد و به این وسیله نقش به طرف بافنده هدایت می شود. در اغلب موارد زمینه پارچه زری از یک یا دو سری تار ابریشم می باشد و نخ گلابتون به همراه پنچ تا شش رنگ دیگر جزو نخ پود است.

تاریخچه زری بافی

هنر زری بافی قبل از اسلام

هنر زری بافی سابقه تاریخی و طولانی دارد. زری بافی از هنرهای ملی ایرانیان است که از زمان هخامنشیان و سپس در زمان ساسانیان بافتن پرده ها و پارچه های زری رواج داشته است و برای تزئین کاخهای سلاطین به کار می رفته در حالیکه بنا به اسناد و مدارک به دست آمده حدود ۲۰۰۰ سال قبل محصولات ابریشمی ایرانی در آسیا و اروپا شهرت خاصی داشته است و بهترین پارچه های زری و مخمل به دست هنرمندان و صنعتگران با ذوق ایرانی بافته می شده است.

اما هنر گلابتون دوزی  از زمان هخامنشی در ایران رایج بوده است، زیرا شاهان هخامنشی به داشتن لباس های زیبا و فاخر شهرت داشته‌اند در بسیاری از نقوش برجسته تخت‌جمشید، شوش و حتی پاسارگاد، نقوشی در حاشیه‌های لباس شاهنشاهان و درباریان به چشم می‌خورد که حاکی از این است که لباس آن‌ها از پارچه‌های زربافت بوده است و پرده های الوان ایرانی که با نخهای گلابتون بافته شده بودند در دنیا مشهور و معروف بوده اند.

 زربافت یا گلابتون دوخته‌ها از نفیس‌ترین و افسانه‌ای ترین منسوج ایرانی است که روزگاری رونق و رواج و شهرتی عالمگیر داشته است. “هرودودت”، مورخ مشهور یونانی نوشته است: «رومیان به خاطر زیبایی و اشتهار زربفت‌های سنتی ایران همه ساله مبالغ هنگفتی می‌پرداختند».

فیلوسترات” نیز گفته است: «اشکانیان، خانه‌های خود را با پرده‌های زری یراق‌دار که از پولک‌های نقره و نقوش زرین، تزئین شده بود می‌آراستند.» از زربافت های کهن ایرانی قطعاتی پارچه در موزه‌های لوور، متروپولیتن، کلیسای سنت ویکتور، لیون، سلطنتی لندن، واشنگتن، آرمیتاژ، لنینگراد و… نگهداری می‌شود که نمودار عظمت و اعتبار این هنر سنتی در ایران کهن است. از دوران ساسانیان پارچه های زربافت بسیار زیبا در موزه ها و کلیساهای اروپا موجود است .

هنر زری بافی پس از اسلام

پس از اسلام و بخصوص در عصر سلاجقه نقوش اسلامی با ساسانی تلفیق و استفاده خط کوفی در حاشیه پارچه ها باب گشت. در دوران مغول این هنر دچار زوال گردید، اما با روی کار آمدن تیموریان مجددا مورد توجه قرار گرفت.

در دوران صفویان و بخصوص بعد از پایتختی اصفهان زری بافی نیز مانند سایر هنرها مورد حمایت جدی قرار گرفت و بهترین استادان به اصفهان دعوت شدند. این استادکاران در کارگاههای مجهزی که کارگاه شاهی نامیده می شدند به تربیت شاگردان و تولید پارچه های زری بسیار زیبا مشغول شدند.

بزودی این کارگاهها گسترش یافتند و در شهر های یزد و کاشان و بقیه نقاط نیز کارگاههای شاهی افتتاح شدند. در این دوره زری بافی با طرحهای گوناگون و رنگهای متنوع به بالاترین سطح رسید و نقوش بسیار زیبایی از تصاویر حیوانات، پرندگان، گل و گیاه، درختان مخصوصا درخت سرو، گل و مرغ اسلیمی و ختائی بر پارچه های زربفت بافته شدند و بافته ها نیز با خطوط نسخ و نستعلیق تزئین شدند و با آنها مقابر و اماکن مقدسه پوشانده شدند.

در دوران صفویه پارچه های زربفت و زری های ایران بصورت صادرات، هدیه به سلاطین و رهبران و سفرا و بصورتهای دیگر به کشورهای اروپائی راه یافتند و این هنر ایرانی طرفداران و خریداران بسیاری بدست آورد.

زمان حاضر

در حال حاضر تنها کارگاه زری بافی توسط سازمان میراث فرهنگی در خانه تاریخی شیخ الاسلام به عنوان خانه نساجی(موزه تخصصی نساجی سنتی) و تنها استاد این هنر مهدی شمسعلی به حیات خود ادامه می دهد. از استادان این هنر می توان از مرحوم پور عطار و مرحوم پور نقشبند، مرحوم حسن شمسعلی  نام برد.

در حال حاضر استاد مهدی شمسعلی تنها یادگار و پیشکسوت زری بافی در استان اصفهان است که آخرین تاروپودهای این هنر بی بدیل را در هم می آمیزد.

انتهای پیام/