به گزارش پایگاه خبری ربیع، در گذشته تصور مردم بر این بود که منابع آب نامحدود است اما امروزه همه کشور ها محدودیت منابع آبی را درک کرده اند. متاسفانه فعالیت های بشری باعث کمبود کمی و کیفی منابع آب شده و طبق پیش بینی های تکان دهنده آماری، وضعیت منابع آب جهان بسیار مخاطره آمیز شده و این امر گواه این حقیقت تلخ است که زمین با بحران شدید آب روبرو شده است.
وضعیت باران
دیروز پس از مدت ها بغض ابرهای آسمان ایران ترکید و زمین خشک پایتخت و چند شهر دیگر مرطوب شدند. خب همه میدانیم حد اقل در تهران باتوجه به اینکه فصل پاییز را پشت سر گذاشتیم و وارد زمستان شده ایم این عدم بارندگی بی سابقه بوده است.
سامانه بارشی جدیدی از صبح روز دوشنبه از غرب وارد کشورمان شده است. طی سه روز آینده نیمه شمالی کشور با کاهش محسوس دما مواجه خواهد شد و این سامانه بارشی تا روز چهارشنبه در کشور باقی میماند.
هر چند این بارش برای همه مردم ایران خوشایند می باشد، اما آمار و ارقام برای ما زنگ خطری را روشن میکنند که نباید از آن غافل شد. مخصوصا وضعیت بارش فصل پاییز که با توجه به سال های گذشته افت چشم گیری داشته است.
با توجه به آمار ارائه شده توسط شرکت مدیریت منابع آب ایران و دفتر مطالعات پایه منابع آب، ارتفاع کل ریزشهای جوی از اول مهر تا ۳ دی سال آبی ۹۷-۹۶ بالغ بر ۲۹.۶ میلیمتر میباشد. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دورههای مشابه درازمدت( ۶۵.۶ میلیمتر) ۵۴.۹ درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته( ۴۰.۴ میلیمتر) ۲۶.۷ درصد کاهش نشان میدهد. ضمناً حجم بارش اول مهر تا ۳ دی معادل ۴۸.۷۸۲ میلیارد مترمکعب میباشد.
برای اینکه کمی بیشتر دچار نگرانی مفید باشیم لازم است آمار بارش در سال ۹۵را هم در مقایسه با سال گذشته آن ببینیم.
طبق اعلام وزارت نیرو ارتفاع ریزشهای جوی از ابتدای مهرماه سال۹۵ تا ۱۷ دیماه، به ۵۳ میلیمتر رسیده بود.
بر اساس گزارش اعلامی از سوی وزارت نیرو، این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دورههای مشابه درازمدت حدود ۸۰ میلیمتر( ۳۴ درصد) کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته خود، ۱۲۰ میلیمتر (۵۶ درصد) کاهش را نشان میدهد.
شاید وضعیت آنقدر برای کارشناسان واضح باشد که به سادگی هرچه تمام تر توانسته اند پیش بینی های صحیحی را در جهت کمبود بارش ارائه دهند.
پژوهشکده اقلیمشناسی کشور، پیشبینی فصلی ایران را بهطور کامل انجام داده که در بخش خلاصه آن تأکید شده است: مجموع بارش کشور در انتهای سال زراعی ۹۶-۱۳۹۵ نسبت به میانگین بلند مدت و سال گذشته به ترتیب حدود ۶ و ۷ درصد کاهش یافته است.
خشکسالی
کارشناسان محیط زیست مدت هاست که از آغاز خشکسالی در ایران و وقوع آن اظهار نگرانی میکنند. گرچه برخی از مسئولان در تلاش هستند که این پدیده نامیمون را در قالب یک بحران دور از انتظار تعریف کنند، اما واقع امر این است که طی بیش از یک دهه فعالان محیطزیست مدام امکان و احتمال وقوع پدیده خشکسالی و خطر کاهش میزان بارندگیها را گوشزد کرده و هشدار داده بودند.
ایمان بابائیان، سرپرست گروه پژوهشی تغییر اقلیم مرکز ملی اقلیمشناسی، مردادماه سال ۹۲ در مصاحبه ای گفت گفت: گزارشهای سازمانهای جهانی نشان میدهد که حدود ۴۰سال دیگر، منطقه خاورمیانه و از جمله ایران با ۳۰سال خشکسالی شدید مواجه خواهد شد که این خشکسالی در سالهای اخیر آغاز شده است.
بر اساس دادههای به دست آمده از مطالعات دمای هوای کشور، تا ۹۰ سال آینده میزان بارش کاهش و میزان دما افزایش مییابد ضمن آنکه سفرههای آب زیرزمینی نیز از بین میروند.
سازمان فضایی آمریکا «ناسا» مدتی قبل گزارشی پیرامون گرمایش جهانی و خشکسالی در ۳۰ سال آینده جهان منتشر کرد که برای ما حکم تابلو خطر داشت. در این گزارش آمده بود بررسیهای محققان نشان میدهد ۴۵ کشور جهان در معرض خشکسالی شدید هستند و ایران در رتبه چهارم فهرست هشدار قرار دارد. گزارشی نگرانکننده که در بخشی از آن به رودخانههای دجله و فرات اشاره شده بود و اینکه این رودخانهها چگونه بر اثر گرمایش زمین از یک سو و مسابقه سدسازی در منطقه از سوی دیگر بعد از رودخانههای هند، بیش از هر جای دیگر در حال از دست دادن آب هستند که خطر خشکیدن دجله و فرات برای ما به معنای از دست رفتن بارشهای پاییزه و تشدید پدیده گرد و غبار است.
در این گزارش به کشورهایی مثل ایران، عراق، ترکیه و سوریه هشدار جدی داده شده است که به خاطر استفاده نامطلوب از منابع آبی در معرض جدی خطر خشکسالی و بحران آب قرار خواهند داشت. در بخشی دیگر از این گزارش آمده که بعید نیست بین ۳۰ تا ۴۰ سال آینده، بخشهای وسیعی از ایران به بیابان مطلق تبدیل شود.
ناسا هشدار میدهد که با روند تغییرات آب و هوایی و استفاده بیرویه آب احتمال دارد کشورمان تا ۴۰ – ۳۰ سال دیگر به بیابانی وسیع تبدیل شود. از سویی روند بارشها سال به سال با تلورانس هایی همراه است که کارشناسان دچار سردرگمی شدهاند که آیا در نهایت این تغییرات مثبت است یا منفی، دوره خشکسالی رو به پایان است یا نه؟ اما آنچه ما میدانیم این است اگر آنچنان که کارشناسان میگویند، مردم و بویژه کشاورزان به عنوان پرمصرفترین بخش با برنامههای دولت همکاری کنند و صرفهجویی و مصرف بهینه را به عنوان رویکردی ملی مورد توجه قرار دهند، بحران تهنشین شدن منابع زیرزمینی آب لااقل تا ۱۰ سال دیگر بهبود خواهد یافت.
خشکسالی اقتصادی اجتماعی
به نظر میرسد کشورما ایران بیشتر دچار خشکسالی ای است که با نام «خشکسالی اقتصادی-اجتماعی» شناخته می شود. به این خشکسالی «ورشکستگی آبی» می گویند و خوشبختانه این مفهوم دارد در ایران جا می افتد. ما باید بفهمیم که مشکل اصلی این است که مصارف ما خیلی بیشتر از منابع موجود ما است. وقتی برنامه ریزی اشتباه باشد و چک بی محل کشیده شود ورشکستگی کاملا طبیعی است. اگر وضعیت بهره برداری نادرست نبود این اثرات به وجود نمی آمد. در مورد پیشامد دریاچه ارومیه نیزداستان به همین منوال است، این دریاچه در پایان دهه ۷۰ خشکسالی با شدت بیشتری را تحمل کرده بود و اتفاقی برایش نیفتاد اما امروز به دلیل اشتباهات حاصل از بهره برداری بشر، دچار این بحران شده است.
حتی خشکسالی مالی اقتصادی نیز وجود دارد که یک نمونه از آن را در آفریقا شاهد هستیم. دقیقا در کنار دریاچه ویکتوریا در فاصله ۱۰۰ کیلومتری شاهد زندگی افرادی هستیم که از تشنگی با مرگ دست و پنجه نرم می کنند. این موضوع به کمبود اقتصادی بر می گردد که نمی توانند از آب به درستی بهره برداری کنند.
پیش بینی خشکسالی توسط ناسا چقدر معتبر است؟
در نقد و بررسی پیش بینی ناسا برای ایران در راستای خشکسالی وحشتناکی که در راه است بهتر است بخشی از نشست خبری زیست محیطی خبرگزاری مهر را عینا بازخوانی کنیم.
سه صاحبنظر دانشگاهی، دیدگاه های علمی خود را درباره موضوع تغییر اقلیم و گرمای هوا عنوان کردند طی یک نشست خبری با مردم در میان گذاشتند.
در این نشست کاوه مدنی، دانشیار مدیریت آب و محیط زیست امپریال کالج لندن و جزء ۴ دانشمند برجسته جوان منتخب اتحادیه علوم زمین اروپا، فرهاد یزدان دوست، دانشیار مهندسی آب دانشگاه خواجه نصیر و علیرضا مساح، دانشیار تغییر اقلیم و منابع آب پردیس ابوریحان دانشگاه تهران حضور داشتند.
سوال مطروحه و پاسخ صابحنظران از قرار زیر است:
در یک مقطعی ناسا پیش بینی از وقوع خشکسالی در ۳۰ سال آینده ایران را داشت، نظر شما در این زمینه چیست؟
این موضوع فقط دررسانه های ایران آمده بود که گفته شده بود ناسا پیش بینی کرده که آینده ایران این شکلی است. باید توجه داشت که مدلهای تغییر اقلیم بسیاری وجود دارد که آینده دنیا را شبیه سازی میکنند که این مدلها برای مناطق مختلف، یک سری عدد و رقم میدهند. در این زمینه کشورها از چندین مدل استفاده می کنند که به مدل گردش عمومی جو (جی سی ام ) معروفند. این مدلها برای مناطق مختلف در دسترس همگان است.
این مدلها تحت سناریوهای مختلف عددهای مختلفی می دهند به علاوه اینکه در آینده کوتاه مدت، میان مدت و درازمدت، وضعیت بارش و دما و باد را می سنجند . در این زمینه ناسا در یک مطالعه ۱۴ مدل از این مدلها را برای سراسر دنیا با یک مقیاس مناسب جهانی، بررسی کرده بود و این بررسی تحت یک سناریو خاص و راجع به آخر قرن میلادی بود که مثلا گفته شده در این منطقه و آن منطقه چه اتفاقاتی محتمل است. اما اینکه چه طوری تبدیل شد به اینکه ناسا گفته، ۳۰ سال آینده ایران خشک است، جای سوال دارد.
تاکید می کنم که پدیده تغییر اقلیم یک پدیده درازمدت است و ما در زمینه آن پیش بینی نداریم. ما قدرت پیش بینی خشکسالی را تا یک سال بعد نداریم و در ایران حتی نمی توانیم ۶ ماه بعد را هم به راحتی و با دقت بالا پیش بینی کنیم. اینکه در مورد پایان قرن صحبت می شود یک پیش نمایی است. از سوی دیگر ناسا یک سری محقق دارد و مانند محققان دیگر، مقالاتی را در نشریات پژوهشی چاپ می کنند.
اما اینکه تحقیق کارمند ناسا، لزوما باعث افزایش صلاحیت مطالعات می شود موضوع صحیحی نیست و همانقدر این مطالعه می تواند معتبر باشد که مطالعات اساتید در جاهای دیگر و از جمله ایران. از طرفی اینکه یک محقق تحت یک فرضیات چیزی گفته، به معنی پیش بینی برای ایران نیست. این موضوعات عوامفریبی رسانه ای و سوء استفاده از بی سوادی عمومی جامعه و حتی برخی از مدیران است که تعدادشان هم کم نیست. به بیان دیگر، این یک برداشت شخصی غیرعلمی از یک تحقیق است که از سوی برخی افرادی که خود را اقلیم شناس می دانند، عنوان شده است. در جواب این افراد بی سواد باید گفت اگر ناسا ظرفیت پیش بینی نوسانات آب و هوایی را با این دقت داشت این کار را برای کالیفرنیا می کرد نه ایران.
انتهای پیام/تجارت نیوز