آسیبهای مدیریت در نگاه امام علی (ع)
سهشنبه، روز عید سعید غدیر، بزرگترین عید اسلامی است. این عید که مسیر و راه و استمرار حرکت انبیا و نبی مکرم اسلام را معین میکند میتواند الگویی تمامعیار برای همیشه تاریخ باشد چراکه توسعه و پیشرفت هر جامعهای مرهون موفقیتهای بهدستآمده از ناحیه مدیریت است.
به گزارش پایگاه خبری ربیع، در فرآیند مدیریت اسلامی یکی از مهمترین نکات در خور تأمل انتخاب شایستهترین افراد برای مسئولیتهای سالم در جامعه اسلامی است تا از یکسو اشتباهات و انحرافات احتمالی به حداقل برسد و از سوی دیگر جامعه در مسیر رشد و شکوفایی قرار گیرد. وقتی جامعهای بر اساس آرمانهای دینی شکل گرفته باشد، اما بر اساس افکار و ایدئولوژی مادی و غیرمذهبی اداره شود، بیتردید در بخش مدیریت آسیبهای جبرانناپذیری را متحمل خواهد شد که شناخت این آسیبها امری ضروری است. اصطلاح آسیبشناسی مدیریت، یعنی شناخت اشکالاتی که در حوزه حکومت متوجه امور اداری، سیاسی و اجتماعی شود که از نگاه امام علی علیهالسلام به آن اشارتی خواهیم داشت.
یکی از آسیبهای مهم، تکبر و خودخواهی است، چنانچه برخی افراد پس از رسیدن به مقام به آن مبتلا میشوند. در اثر غفلت از حقیقت، بشر ممکن است به محض رسیدن به ریاست دچار تکبر و خودپسندی شود که این رذیله اخلاقی بزرگترین آفت کاری اوست و میتواند تمام آثار مثبت مسؤولیت وی را از بین ببرد.
اینجاست که حضرت علی (ع) همواره کارگزاران و مدیران نظام اسلامی را به دوری از تکبر و خودبینی توصیه میکند. آن حضرت در عهدنامه خود به مالک اشتر چنین میفرماید: «ایاک و الاعجاب بنفسک و الثّقه بما یعجیک منها و حبّ الاطراء فانّ ذلک من اوثق فرص الشّیطان فی نفسه لیمحق ما یکون من احسان المحسنین؛مبادا هرگز دچار خودپسندی شوی و به خوبیهای خود اطمینان کنی و به پرهیز از اینکه دوست داشته باشی دیگران تو را ستایش کنند، زیرا حالت غرور و خودپسندی مناسبترین فرصت برای شیطان است تا کردار نیک نیکوکاران را نابود کند.»
بر اساس اندیشه سیاسی امام علی (ع) غرور و خودخواهی بزرگترین آفت مدیریت است که زمامداران و مدیران را به سوی خودکامگی و سرانجام ذلت و خواری میکشاند، بنابراین مسؤولین نظام اسلامی نباید در اثر این صفت رذیله، گرفتار وسوسههای شیطانی شده و از راه حق خارج شوند، بلکه همیشه باید مواظب باشند تا به غرور و خودبینی دچار نگردند.
یکی دیگر از آسیبهایی که مسئولان و مدیران را از مسیر اصلی حکومت و مدیریت منحرف میسازد، جدایی میان مسئولان و مردم است. امام علی (ع) در سیره خود همواره کارگزاران و مسئولان حکومتی را نسبت به این آسیب مهم هشدار میداد و به آنان میفرمود که میان خود و عموم مردم نباید هیچگونه فاصله و مانعی قرار دهید.
آن حضرت خطاب به مالک اشتر میفرماید: «فلا تطوّلنّ احتجابک عن رعیتک فانّ احتجاب الولاه عن الرّعیه شعبه من الضّیق و قلّه علمٍ بالامور و الاحتجاب منهم یقطع عنهم علم ما احتجبوا دونه فیصغر عندهم الکبیر و یعظم الصّغیر و یقبح الحسن و یحسن القبیح و یشاب الحقّ بالباطل؛ هیچگاه خود را به مدت طولانی از مردم پنهان مکن، زیرا دور بودن زمامداران از چشم عموم مردم خود موجب نوعی محدودیت و بیاطلاعی نسبت به کارهای مملکت است. پنهان شدن زمامداران آگاهی آنان را نسبت به بسیاری از مسائل از بین میبرد، در نتیجه بزرگ نزد آنان کوچک و کوچک نزد آنان بزرگ میشود و نیز کار نیک زشت و کار زشت زیبا جلوه داده میشود و حق با باطل آمیخته میگردد.»
ازاینرو مدیریت پسندیده در اداره امور باید پاسخگوی نیازها و پرسشها و جهت دهنده مسیر تودههای مردم باشد.
کمتوجهی یا بیتوجهی به طبقه محروم و قشر آسیبپذیر جامعه آسیب شکننده دیگر در مدیریت است. مولای پرهیزگاران در نهجالبلاغه مدیران و کارگزاران را به توجه بیشتر به قشر محروم جامعه و تأمین خواستههای آنان توصیه نموده است.
آن حضرت به مالک اشتر چنین میفرماید: «مبادا سرمستی حکومت تو را از رسیدگی به محرومان باز دارد که هرگز انجام کارهای فراوان و مهم عذری برای ترک مسئولیتهای کوچکتر نخواهد بود. همواره در فکر مشکلات آنان باش و از آنان روی بر مگردان. امور کسانی از فقرا را رسیدگی کن که بهظاهر به چشم نمیآیند و دیگران این قشر را کوچک میشمارند و کمتر به تو دسترسی دارند.»
مدیران در جامعه اسلامی علاوه بر تأمین نیازهای اولیه محرومان از بیتالمال باید برای استرداد حقوق از دست رفته آنان اقدام نمایند و وظیفه دارند که علل و عوامل ثروتهای بادآورده را شناسایی و ریشهکن کنند و اجازه ندهند که عدهای با تجاوز به حقوق دیگران، به انباشت ثروت نامشروع بپردازند. انحصارطلبی آسیبی است که باید مورد توجه قرار گیرد. انحصارطلبی آن است که مدیر و کارگزار در حوزه قدرت و اختیارش همه چیز را به خود و خویشاوندانش اختصاص دهد، بدین معنا که قدرت، امکانات و دیگر امتیازات اجتماعی را به اقوام و دوستان خود اختصاص دهد و دیگران را از آنها محروم سازد.
امیرالمؤمنین علی (ع) به مالک اشتر میفرماید: «از امتیازخواهی بپرهیز و چیزی را که همه مردم نسبت به آن یکسان هستند به خود اختصاص مده. هر کارگزار و مسئولی نزدیکان و خویشاوندانی دارد که توقع برتری، امتیازخواهی و دخالت در قراردادها بدون رعایت انصاف را دارند، ولی تو چارهای بیندیش و به هیچیک از اطرافیان و وابستگان چیزی از مال، زمین و…واگذار مکن و مبادا در تو طمع کنند تا قراردادی به سود آنان منعقد کنی، زیرا این کار مایه ضرر سایر مردم میگردد.»
از فرمانهای امام علی (ع) به مسئولان و مدیران نظام اسلامی چنین برمیآید که انحصارطلبی بزرگترین آفت دولت است. تاریخ جهان دولتهای فراوانی را سراغ دارد که در اثر انحصارطلبی زمامداران و مدیران، به سرعت رو به ضعف رفته و زمینه زوالشان فراهم گردیده و نابود شدهاند.
مظفر حاجیان